Αφηνόμαστε στην ανεπιτήδευτη γοητεία της Καρύταινας και σας προτείνουμε τις στάσεις που πρέπει σίγουρα να κάνετε στο δικό σας ταξίδι.
Η ομίχλη αργοσέρνεται γύρω από το φωτισμένο κάστρο, λες και ένας αόρατος σκηνοθέτης την παρήγγειλε ειδικά για μας. Είναι οκτώ το βράδυ. Έχουμε μόλις διανύσει τα 220 χιλιόμετρα από την Αθήνα μπαίνοντας κατευθείαν σ’ ένα σκηνικό που έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή μ’ αυτό όπου βρισκόμασταν λίγες ώρες πριν. Ελάχιστοι είναι οι διαβάτες στην μικρή πλατεία και στις γειτονιές του χωριού με τα εντυπωσιακά πέτρινα κτίρια και τις παλιές εκκλησίες (26, όπως θα μας πουν, μέσα και γύρω στο χωριό). Το καφέ-μπαρ Βρένθη όμως είναι ανοιχτό και εκεί θα κάνουμε την πρώτη στάση για φαγητό κι ένα γρήγορο ποτό.
Η επόμενη ημέρα ξημερώνει μ’ έναν λαμπρό ήλιο που μας τραβάει από το χέρι για να περπατήσουμε και να φωτογραφίσουμε, καθώς οι προβλέψεις του καιρού δείχνουν ότι το κρυφτοκυνηγητό του με τα σύννεφα θα ξεκινήσει το μεσημέρι.
Ένας παραδοσιακός οικισμός με ήπια τουριστική ανάπτυξη
Με τη φράση «Τολέδο της Ελλάδας» στο βιβλίο του «Ταξιδεύοντας στον Μοριά» ο Νίκος Καζαντζάκης χάρισε στο κάστρο της Καρύταινας έναν τίτλο που έμεινε ανεξίτηλος. Κτισμένη σε υψόμετρο 582 στην πλαγιά του Αχρειοβουνίου, στεφανωμένη με το περίφημο φρούριό της, η «καστροπολιτεία» αυτή είναι η χαρά των φωτογράφων. Πιο χαμηλά, ο Αλφειός, και λίγο μακρύτερα ο Λούσιος, χαρίζουν στους river trekkers και τους λάτρεις του rafting τις σπάνιες εικόνες της δασωμένης φύσης τους. Το νερό ρέει και στις κρήνες της Καρύταινας με τους μαχαλάδες της χωρισμένους στα δυο από τον κεντρικό δρόμο.
Οι άνθρωποι που συναντάς χαίρονται τις ομορφιές του χωριού τους, που είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέος οικισμός. Είναι περήφανοι για την ιστορία του και την αρχιτεκτονική κληρονομιά του. Ωστόσο, ίσως και επειδή συνδέθηκε στο μυαλό αρκετών με τη Μεγαλόπολη και τα φουγάρα της, δεν αναπτύχθηκε τουριστικά όπως η γειτονική Δημητσάνα, ή η Στεμνίτσα. Τώρα τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν σιγά-σιγά.
Η φήμη του κάστρου της, πάντως, ενός από τα σπουδαιότερα της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας που αποδείχθηκε το πιο ασφαλές στη δυτική Αρκαδία, ταξιδεύει ανά τους αιώνες. Και φτάνει στ’ αυτιά ακόμη και των λιγότερο ενημερωμένων τουριστών.
Ο βιγλάτορας της Καρύταινας
Η ανάβαση στο κάστρο, αν και κοπιαστική, μας αποζημιώνει σε κάθε βήμα. Ανηφορίζουμε πατώντας πάνω στα σκαλιά με τα τσουβάλια που είναι γεμάτα χώμα. Τα έβαλαν για να διευκολύνουν την άνοδο των μηχανημάτων προς το ψηλότερο σημείο όπου εκτελούνται έργα από την αρμόδια Εφορεία. «Κλειστόν μέχρι νεοτέρας», επομένως κι έτσι θα φτάσουμε μόνο ως την Παναγία του Κάστρου. Καιρός για μια συνάντηση με την Ιστορία.
Στην περιοχή όπου κατασκευάστηκε το φρούριο, ίσως προϋπήρχε το κάστρο της αρχαίας Βρένθης κι ένα ακόμη της βυζαντινής εποχής. Η στρατηγική θέση του πάνω στον δυσπρόσιτο λόφο ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τον έλεγχο όλης της περιοχής. Έπαιξε σπουδαίο ρόλο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης κατά των Τούρκων και ο αρχιστράτηγος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης το επέλεξε ως έδρα για εξορμήσεις κατά του Ιμπραήμ. Σύμφωνα με το Χρονικό του Μορέως, το φρούριο κτίστηκε στα μέσα του 13ου αιώνα από τον Γάλλο ιππότη Γοδεφρείδο ντε Μπρυγιέρ. Είχε προηγηθεί η κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Φράγκους σταυροφόρους και η ίδρυση του πριγκιπάτου της Αχαΐας το 1205. Τότε η Καρύταινα έγινε έδρα μιας από τις 12 βαρονίες με 22 φέουδα. Πρώτος βαρόνος της ήταν ο πατέρας του Γοδεφρείδου, Ούγο ντε Μπριγιέρ.
Το 1320 το κάστρο περιήλθε στον Ανδρόνικο Παλαιολόγο Ασάν και παρέμεινε βυζαντινή κτήση ως το 1458 που το πήραν οι Οθωμανοί. Με ένα σύντομο διάλειμμα ενετικής κατοχής μεταξύ 1685-1715, συνέχισαν να το κατέχουν μέχρι την έναρξή της Επανάστασης του 1821. Μάλιστα στα χρόνια της τουρκοκρατίας η Καρύταινα διατήρησε τη σημασία της καθώς έγινε κέντρο διοικητικής περιφέρειας και εμπορικό επίκεντρο, με παζάρι όπου οι κάτοικοι όλης της περιοχής πουλούσαν τα σιτηρά τους.
Μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, οι εξεγερμένοι, με αρχηγό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη κατάφεραν να διώξουν τους Τούρκους και να κατακτήσουν το κάστρο -ήταν μάλιστα ένα από τα πρώτα που απελευθερώθηκαν. Η νικηφόρα για τους Έλληνες μάχη στα όρια Καρύταινας-Κοτυλίου έγινε στις 27 Μαρτίου του 1821. Το 1826 ο Κολοκοτρώνης έκανε επισκευές στο κάστρο με στόχο να προστατευτούν εκεί οι κάτοικοι.
Στο ψηλότερο σημείο του κάστρου δεσπόζει ένα μεγάλων διαστάσεων ορθογώνιο κτίριο, που χρησίμευε ως χώρος διαμονής των Φράγκων βαρόνων, αλλά από τα υπόλοιπα κτίσματα έχουν μείνει λίγα ερείπια. Η θέα από τα τείχη, ωστόσο, είναι μεγαλειώδης καθώς φθάνει ως το Μαίναλο, το Λύκαιο όρος, τον Λούσιο και την κοιλάδα του Αλφειού.
Η «οικία του Κολοκοτρώνη»
Ανηφορίζοντας, και αφού δούμε την προτομή του Κολοκοτρώνη που αντικρίζει (μάλλον βλοσυρός) το τοπίο, θα φτάσουμε στο πλάτωμα όπου βρίσκονται τα ερείπια του μεσαιωνικού συγκροτήματος κτισμάτων που λέγεται «οικία του Κολοκοτρώνη». Θεωρείται πως το επισκεύασε για να μείνει το ίδιο διάστημα που έκανε τις επισκευές στο κάστρο. Οι δύο πλευρές του κτίσματος έχουν σχήμα Γ και στην άκρη της μικρής πλατείας που διαμορφώνουν βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας του κάστρου.
Το συγκρότημα των κτιρίων πιθανόν να ανήκε σε κάποιο σημαντικό πρόσωπο της μεσαιωνικής Καρύταινας. Διώροφο, με ξύλινο πάτωμα και κεραμοσκεπές, στέγαζε τότε αποθήκες και χώρους διαμονής. Στα πιο πρόσφατα χρόνια προστέθηκαν γωνιακοί πυργίσκοι σε κυκλικό σχήμα που ενίσχυσαν τη φρουριακή του χρήση. Ο μικρός ναός της Παναγίας, όπως οι περισσότεροι στην Πελοπόννησο, είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και αυτό που τον κάνει ξεχωριστό είναι τα μεσοβυζαντινά μαρμάρινα κιονόκρανά του.
Τα εμβληματικά πυργόσπιτα
Δύο πυργόσπιτα της Καρύταινας, του Ματζουρανόγιαννη και της Λεβένταινας, έχουν συντηρηθεί στο πλαίσιο της συνολικής ανάδειξης του κάστρου.
Ο πύργος του Μαντζουρανόγιαννη είναι πραγματικά εντυπωσιακός, έτσι όπως στέκεται μέσα στο καταπράσινο τοπίο όπου η άνοιξη έχει ήδη στείλει τους πρεσβευτές της -τα μικρά πολύχρωμα αγριολούλουδα που δεν σου κάνει καρδιά να κόψεις. Είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα οχυρωμένης βυζαντινής οικίας και θεωρείται πως κτίστηκε γύρω στο 1400. Είναι διώροφος, έχει μικρά ανοίγματα, καταχύστρες και πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην πρόσοψη. Το πυργόσπιτο της Λεβένταινας θα το βρούμε στον πίσω μαχαλά του χωριού. Είναι κτισμένο σε πολύ επικλινές έδαφος, χρονολογείται στα τέλη του 18ου αιώνα και είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα οχυρής κατοικίας της μεταβυζαντινής περιόδου. Στη νοτιοδυτική πλευρά θα δείτε την εντυπωσιακή κύρια είσοδό του με τον κτιστό εξώστη. Εσωτερικά ο πύργος χωριζόταν στο μεσιανό (πρώτο όροφο) με το τζάκι, στον δεύτερο όροφο όπου φυλάσσονταν τα γεννήματα (οι σπόροι), και στο ισόγειο, το «κατώι», όπου έβαζαν τα λιγότερο ευπαθή προϊόντα. Στις εξωτερικές γωνίες διακρίνονται οι τυφεκιοθυρίδες και πάνω από την κύρια είσοδο η καταχύστρα που εξασφάλιζε την αμυντική του θωράκιση.
Περιήγηση στο χωριό
«Καλημέρα παιδιά, ωραία μέρα σας κάνει για φωτογράφιση». Είμαστε ήδη δυο μέρες στην περιοχή και οι ευγενέστατοι ντόπιοι προσφέρονται να μας βοηθήσουν στην περιήγηση και να απαντήσουν στις ερωτήσεις μας. Έχουν εξοικειωθεί, καθώς τον Σεπτέμβριο του ‘22, άνθρωποι με πολύ περισσότερο εξοπλισμό από εμάς και drone, ήρθαν στην Καρύταινα για να κάνουν γυρίσματα της σειράς «Μαύρο Ρόδο». Οι συντελεστές υποσχέθηκαν να ξανάρθουν και άλλη εποχή.
Ξεκινάμε τη βόλτα από την είσοδο του χωριού με τη χαρακτηριστική κρήνη του Σπολάτη για να δούμε στη συνέχεια το μεγάλο πέτρινο κτίριο του δημοτικού σχολείου. Το διδακτήριο χρονολογείται από την εποχή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους, μόρφωσε πολλές γενιές Καρυτινών, όμως σήμερα οι μαθητές μετριούνται στα δάχτυλα. Απέναντι βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου.
Φτάνοντας στη μικρή κεντρική πλατεία της Καρύταινας, κοιτάμε τη θέα που απλώνεται ως τον κάμπο της Μεγαλόπολης, το Μαίναλο, το Λύκαιο και αφηνόμαστε στη γοητεία του οικισμού γύρω μας. Είναι διάσπαρτος με παλιές εκκλησίες -που όμως είναι κλειδωμένες και δεν θα μπορέσουμε να τις δούμε εσωτερικά, κάτι για το οποίο παραπονιούνται οι κάτοικοι.
Στους ανατολικούς πρόποδες του κάστρου θα βρούμε την καταπληκτική εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής κτισμένη το 16ο αιώνα πάνω σε παλαιότερη του 14ου αιώνα. Εντυπωσιάζει με το πέτρινο τριώροφο κωδωνοστάσιο σε σχήμα πύργου, που θεωρείται από τα σπουδαιότερα στην Ελλάδα. Ο μικρός Αη Γιώργης, πάλι, κρυμμένος κι αυτός στη γειτονιά κάτω από το κάστρο, ξεχωρίζει για ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: τον εξωτερικό γυναικωνίτη όπου έφταναν οι γυναίκες από παραπόρτι για να παρακολουθήσουν τη θεία λειτουργία.
Στον κεντρικό δρόμο υψώνεται η μεγαλόπρεπη καθεδρική εκκλησία της Ευαγγελίστριας κτισμένη το 1868. Στο εσωτερικό της φυλάσσεται ένας χρυσοποίκιλτος επιτάφιος από την Οδησσό, μανουάλια εξαιρετικής τέχνης από την Κωνσταντινούπολη και άλλα κειμήλια. Από την κάτω πλευρά του δρόμου, θα φωτογραφίσουμε τους εντυπωσιακούς τρούλους του βυζαντινού ναού του Αγίου Νικολάου (13ος -14ος αιώνας). Έχει την τυπική κάτοψη βυζαντινής εκκλησίας του Μυστρά και διατηρεί εξαιρετικές αγιογραφίες που ανήκουν στην περίοδο ακμής της βυζαντινής τέχνης.
Στην επάνω γειτονιά τα σοκάκια φιλοξενούν καλά διατηρημένα διώροφα και τριώροφα σπίτια χαρακτηριστικής αρκαδικής αρχιτεκτονικής του 18ου και του 19ου αιώνα. Μακροσκελή, ορθογώνια, στραμμένα προς τον ήλιο, είχαν μικρά καφασωτά παράθυρα φτιαγμένα με πελεκητά αγκωνάρια, ζυγισμένα με ακρίβεια από τους επιδέξιους παλιούς κτιστάδες. Ανηφορίζοντας στον μαχαλά αυτόν θα φτάσουμε στο εκκλησάκι του Αη Λιά. Από εκεί θα αγναντέψουμε όλη τη γύρω περιοχή και θα δούμε μια μοναδική άποψη του κάστρου που βρίσκεται απέναντι, σχεδόν στο ίδιο ύψος με το σημείο όπου στεκόμαστε.
Κάνοντας βόλτα στο κέντρο του χωριού δύσκολα θα φανταστείς πως εκεί άλλοτε υπήρχαν πολλά μαγαζιά και στο κυριακάτικο παζάρι γινόταν το αδιαχώρητο από ανθρώπους και ζώα. Η Καρύταινα ως έδρα του δήμου Γόρτυνας είχε φθάσει να αριθμεί έως και 4.000 κατοίκους πριν από το 1950. Σήμερα λίγοι είναι οι κάτοικοι -και κυρίως ηλικιωμένοι. Οι νεότεροι που μένουν εδώ, ή πηγαινοέρχονται από τα κοντινά χωριά, ασχολούνται με τα εστιατόρια, τα καφέ και τους ξενώνες τους που γεμίζουν με κόσμο τα τριήμερα και στις γιορτές.
Στο κεντρικό πετρόκτιστο σοκάκι θα μπούμε για τις απαραίτητες προμήθειες στο καλοφτιαγμένο «παντοπωλείο» της Κυριακής, με τα παραδοσιακά προϊόντα -κάποια από τα οποία φτιάχνει η ίδια (τηλ. 697 4754084, www.tazymarikatiskyriakis.gr).
Την επόμενη μέρα θα γνωρίσουμε την Ελένη Κουσκουρέλου, πρόεδρο του πολιτιστικού συλλόγου «Κοινόν Καρυτινών», νηπιαγωγό και ειδικευμένη στο θεατρικό παιχνίδι. Ήρθε από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην Καρύταινα μαζί με τον σύζυγό της Παναγιώτη και τον γιo τους. Ανάμεσα στα άλλα, οργανώνει δρώμενα, παιχνίδια και θεατρικές παραστάσεις, ώστε τα παιδιά της περιοχής, αλλά και των επισκεπτών, να βρίσκουν ποιοτική δημιουργική απασχόληση.
Το «γεφύρι του πεντοχίλιαρου»
Στον μεσαίωνα ήταν το μοναδικό πέρασμα πάνω από τον Αλφειό για να φτάσει κανείς στη Μεσσηνία. Σήμερα, κρυμμένο κάτω από το σιδερένιο τόξο της σύγχρονης γέφυρας, περιμένει υπομονετικά τη μελέτη αναστήλωσης που ανακοίνωσε η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων.
Το ιστορικό γεφύρι της Καρύταινας κτίστηκε από τον Γοδεφρείδο ντε Μπριγιέρ τον 13ο αιώνα, όπως και το κάστρο της, και είναι ένα από τα παλαιότερα της Πελοποννήσου. Το μήκος του ήταν 50 μ., και είχε ύψος 12 μ. Τα τόξα του ήταν άνισα και το άνοιγμα του μεγαλύτερου έφτανε τα 9 μ. Το γεφύρι ανακαινίστηκε το 1440 από τον Ραούλ Μανουήλ Μελική, γόνο μεγάλης βυζαντινής οικογένειας. Στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου υπέστη ζημιές κι ένα τόξο του ανατινάχτηκε. Ο χρόνος έκανε τα υπόλοιπα και η φθορά του είναι σήμερα φανερή.
Κοιτώντας πάνω από την ψηλή γέφυρα ψάχνουμε τρόπο να κατέβουμε και διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας χωματόδρομος από κάθε πλευρά. Ο πρώτος καταλήγει ακριβώς στο γεφύρι, ωστόσο οι αρμόδιοι έχουν βάλει απαγορευτική σήμανση και έτσι το περπάτημα πάνω στις σάπιες σανίδες της γέφυρας είναι αδύνατο. Ο δεύτερος χωματόδρομος θα μας φέρει από την άλλη μεριά, εκεί όπου στη βάση μιας καμάρας φωλιάζει το εκκλησάκι της Παναγίας. Είχε συγκεκριμένο λόγο ύπαρξης, αφού οι βυζαντινοί συνήθιζαν να τα φτιάχνουν για να «φυλάνε» τα γεφύρια.
Ως συνήθως, οι θρύλοι θέλουν το γεφύρι να μη στεριώνει και να παρασύρεται από τα ορμητικά νερά του Αλφειού, μέχρι που ο άρχοντας του κάστρου της Καρύταινας «έκτισε» σ’ αυτό γυναίκα του. Η στενοχώρια του πάντως δεν κράτησε πολύ. Παρηγορήθηκε με τη σύζυγο του πρωτοπαλίκαρού του Δομέστιχου Καταβά, κι έφυγε μαζί της αφήνοντας την εξουσία στον απατημένο σύζυγο. Όπως λέγεται, επίσης, πάνω στο γεφύρι παλιά υπήρχε μια σχισμή όπου οι διαβάτες μπορούσαν να ρίξουν τον οβολό τους που έπεφτε μέσα στο εκκλησάκι. Τις ιστορίες αυτές, και πολλές άλλες, βρήκαμε στα βιβλία του Καρυτινού Γ. Αντωνόπουλου «Στ’ αχνάρια των προγόνων μας» και «Καρύταινα: το μετερίζι του ‘21».
Δραστηριότητες στον Αλφειό
Στον Αλφειό μπορείτε να κάνετε river trekking, rafting, rappel, hydro speed. Οι διαδρομές διαρκούν περίπου 3-4 ώρες και περνούν μέσα από φαράγγια και φυσικά τούνελ που σχηματίζουν τα δέντρα. Η οργιώδης βλάστηση και τα γλυπτά-βράχια που έχει δημιουργήσει το νερό κάνουν την εμπειρία αξέχαστη. Μπορείτε να απευθυνθείτε στην Περιπέτεια (τηλ. 694 4948487, https://peripetia.com).
Διαμονή-Φαγητό
Ξενώνας Βρένθη και καφέ-σνακ μπαρ (https://vrenthi.gr). Πεντακάθαρα και απλά δωμάτια, ιδανικά για όσους θέλουν οικονομική διαμονή στο χωριό. Εξαιρετικό το μικρό café-bar με τον εμφανή βράχο στο εσωτερικό του και τη μεγάλη αυλή όπου μπορείτε να πιείτε καφέ, να φάτε διάφορα σνακ και να πιείτε το ποτό σας. Οι δυο αδερφές που το διευθύνουν, η Βίκυ και η Μαρία Πανταζοπούλου, είναι ευγενέστατες και πάντα πρόσχαρες.
Pelasgos (https://pelasgoshotel.gr). Στην είσοδο του χωριού, πετρόκτιστα κτίσματα με ευρύχωρα δωμάτια που έχουν τζάκια και ωραία θέα από τα μπαλκόνια. Προσφέρουν room service, λειτουργεί καφέ και εστιατόριο που σερβίρει πιάτα ελληνικής κουζίνας.
Άρκτος (27910 31341, www.arktoskarytaina.gr). Γνωστό καφέ και all day μαγαζί στη μικρή πετρόκτιστη πλατεία. Δοκιμάστε τις χειροποίητες πίτες, τους μεζέδες, τα ζυμαρικά και τα μαγειρευτά. Οι πρώτες ύλες προέχονται από τη φάρμα της οικογένειας.
Το Κάστρο (27910 311130. Ταβέρνα με παραδοσιακή ελληνική κουζίνα.
