Το Διαχειριστικό Σχέδιο, του φακέλου υποψηφιότητας για την εγγραφή του Ζαγορίου στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς, στην κατηγορία των Πολιτιστικών Τοπίων ενέκρινε το Περιφερειακό Συμβούλιο της Περιφέρειας Ηπείρου.
Όπως αναφέρεται σχετικά, η έγκριση δόθηκε διότι τα μέτρα προστασίας και διαφύλαξης που περιλαμβάνει για το Πολιτιστικό Τοπίο είναι επαρκή και, κατά το μέτρο των αρμοδιοτήτων της Περιφέρειας Ηπείρου, εφαρμόσιμα. Επίσης, αποτελούν ένα πλήρες σχέδιο προστασίας και διαφύλαξης της οικουμενικής αξίας και της ακεραιότητας του Πολιτιστικού Τοπίου του Ζαγορίου, το οποίο δεσμεύεται η Περιφέρεια Ηπείρου ότι θα εφαρμόσει.
Το Ζαγόρι καταλαμβάνει το βορειοανατολικό τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων στην Περιφέρεια Ηπείρου και συγκροτεί σήμερα ένα σύμπλεγμα από 54 οικισμούς, οι οποίοι κατανέμονται σε 44 Κοινότητες. Τα φυσικά όρια του Ζαγορίου καθορίζονται νότια από το βουνό Μιτσικέλι, βόρεια από τον ποταμό Αώο, ανατολικά από τα βουνά του Λύγκου και δυτικά από τον ορεινό όγκο της Τύμφης. Η έκτασή του ανέρχεται στα 991,55 τ.χλμ. και είναι ο δεύτερος σε έκταση Δήμος της Ελλάδας. Το μεγαλύτερο υψόμετρο του Ζαγορίου είναι τα 2.497 μέτρα (κορυφή Γκαμήλα του όρους Τύμφη) και το χαμηλότερο τα περίπου 400 μέτρα. Η πλειονότητα των οικισμών βρίσκεται στην υψομετρική ζώνη των 600- 1.000 μέτρων, με εξαίρεση ορισμένα χωριά, όπως το Βραδέτο, που είναι χτισμένο στα 1.350 μ. υψόμετρο.
Οι τουριστικές υποδομές
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΕΟΤ, στην περιοχή του Δήμου Ζαγορίου υπάρχουν συνολικά 201 κύρια και μη κύρια καταλύματα και επαύλεις-κατοικίες με 3.077 κλίνες. Η μέση δυναμικότητα των καταλυμάτων είναι 13,1 κλίνες ανά κατάλυμα ενώ μόνο 6 καταλύματα σε όλο το Ζαγόρι έχουν δυναμικότητα πάνω από 30 κλίνες. Τα ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων στην περιοχή είναι μόλις 11 διαθέτοντας 238 κλίνες (8%).
Από την επεξεργασία των στοιχείων, το 68% των καταλυμάτων και το 75% των διαθέσιμων κλινών συγκεντρώνεται χωρικά σε μόλις 8 χωριά (Πάπιγκο, Τσεπέλοβο, Μονοδέντρι, ‘Ανω Πεδινά, Αρίστη, Βίτσα, Κήποι και Ασπράγγελοι). Το υπόλοιπο 32% των καταλυμάτων και 25% των διαθέσιμων κλινών είναι διασπαρμένο σε 22 χωριά.
Παρά τις δυνατότητες της περιοχής και την χωρική συγκέντρωση των καταλυμάτων, η πληρότητά τους παραμένει διαχρονικά σε χαμηλά επίπεδα (μέσος όρος δεκαετίας 14,6, υποδιπλάσιο σε σχέση με την Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων και την Περιφέρεια Ηπείρου). Αν και τα στοιχεία των ετών 2010-2017 δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα με αυτά των ετών 2018-2019 καθώς διαφέρει το ποσοστό των συνολικών διαθέσιμων κλινών όπου αναφέρονται τα στοιχεία, φαίνεται ωστόσο καθαρά η ανοδική πορεία των συνολικών αφίξεων και διανυκτερεύσεων από το 2012 και μετά. Περαιτέρω, από την επεξεργασία των στοιχείων, την τελευταία δεκαετία στο Ζαγόρι η ποσοστιαία κατανομή Ελλήνων και ξένων τόσο των αφίξεων όσο και των διανυκτερεύσεων αλλάζει σταδιακά από 90%-10% σε 60%-40%.
Η μείωση της μέσης διάρκειας των διανυκτερεύσεων ανά άφιξη στην περιοχή του Δήμου Ζαγορίου από 3,04 σε 2,3 αποδίδεται στη μείωση της μέσης διάρκειας των διανυκτερεύσεων Ελλήνων ανά άφιξη κατά 1 διανυκτέρευση (από 3.18 σε 2.18), που θα μπορούσε να αποδοθεί στην κρίση της ελληνικής οικονομίας την τελευταία δεκαετία. Αντίθετα, η μέση διάρκεια των διανυκτερεύσεων ξένων ανά άφιξη έχει αυξηθεί από 1.9 σε 2.5.
Το Ζαγόρι καλύπτει όλες τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ανάπτυξη του εναλλακτικού και θεματικού τουρισμού αφού είναι μια περιοχή πλούσια τόσο σε περιβαλλοντικούς όσο και σε πολιτισμικούς και ιστορικούς πόρους που θεωρούνται οι πλέον απαραίτητοι για την ύπαρξη των εναλλακτικών και θεματικών μορφών τουρισμού. Επιπλέον, οι υποδομές τόσο σε ξενοδοχειακή κάλυψη όσο και στην εστίαση και τις υπηρεσίες –αν και δεν παρουσιάζουν ομοιογενή διασπορά στο χώρο- θεωρούνται αρκετές για να στηρίξουν την υφιστάμενη ζήτηση και την προσδοκώμενη ανάπτυξη.
Περιήγηση και πεζοπορία
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι η περιοχή διαθέτει έναν απίστευτα μεγάλο φυσικό πλούτο τόσο όσον αφορά τα αβιοτικά αλλά και τα βιοτικά στοιχεία του περιβάλλοντος. Καταρχάς η ιδιαίτερη γεωμορφολογία με το πλήθος των βουνών, των κοιλάδων και των ποταμών σε συνδυασμό με την ποικιλότητα και μοναδικότητα των διαφορετικών τοπίων που συναντά ο επισκέπτης αυξάνει κατά πολύ την ενδογενή αξία της περιοχής όσον αφορά τον εναλλακτικό τουρισμό. Απλή περιήγηση, ορειβασία και πεζοπορία είναι οι βασικές δραστηριότητες που έχει τη δυνατότητα να κάνει ο επισκέπτης σε αυτό το πολυσύνθετο ανάγλυφο της περιοχής. Ένα αξιόλογο δίκτυο μονοπατιών διατηρείται σε ικανοποιητική κατάσταση στην περιοχή, ενώ με λίγη προσπάθεια θεωρείται εφικτό να «αναγεννηθούν» πολλά από τα παλιά μονοπάτια που βρίσκονται ανάμεσα από τα χωριά τα οποία έχουν κλείσει από τη βλάστηση λόγω της πολύχρονης εγκατάλειψης της χρήσης τους. Έτσι θα αυξηθούν ακόμα περισσότερο οι δυνατότητες της περιοχής της περιοχής του Ζαγορίου για τις συγκεκριμένες δραστηριότητες.
Αναρρίχηση
Μια άλλη σχετική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα σε κατάλληλες θέσεις στην περιοχή και ειδικά εκεί όπου υπάρχουν συμπαγείς ασβεστολιθικοί σχηματισμοί είναι η αναρρίχηση. Στα κλασσικά πεδία αναρρίχησης, τα οποία είναι η Αστράκα και οι κορυφές της Γκαμήλας, προστέθηκαν τελευταία και μικρότερης κλίμακας και απαιτήσεων βραχώδεις σχηματισμοί σε χαμηλότερα υψόμετρα, όπως είναι στο φαράγγι του ποταμού Βοϊδομάτη και στα βράχια στο γεφύρι του Νούτσου- Κόκκορη καθώς και στην αρχή του φαραγγιού Βικάκι από την πλευρά των Κήπων.
Ορειβατικό σκι και αγώνες ορεινού τρεξίματος
Επιπλέον ο εκτεταμένος ορεινός όγκος της Τύμφης, που τα υψίπεδά του ξεπερνούν τα 2.000 μ., αποτελεί κατάλληλο πεδίο για χειμερινά σπορ και ειδικά για το ορειβατικό σκι, ενώ κατάλληλα διαμορφωμένες πίστες για την εξάσκηση της κλασικής χιονοδρομίας υπάρχουν σε διπλανές περιοχές (Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας και Χιονοδρομικά Κέντρα Μετσόβου και Ανήλιου). Μια νέα μορφή εναλλακτικού τουρισμού στην Ελλάδα, η οποία όμως στην περιοχή ενδιαφέροντος «έχει ήδη παρελθόν», είναι οι αγώνες ορεινού τρεξίματος. Τα τελευταία χρόνια διοργανώνονται τέτοιοι αγώνες μεσαίων και μεγάλων αποστάσεων κατά μήκος ορειβατικών μονοπατιών σε φυσικό ανάγλυφο εδάφους. Στον ορεινό όγκο της Τύμφης διεξάγεται από το 2011 το Zagori Mountain Running.
Καγιάκ και ράφτινγκ
Επίσης οι ποταμοί της περιοχής και κυρίως ο Βοϊδομάτης και ο Αώος κατατάσσονται στους ιδανικούς ποταμούς όπου λαμβάνουν χώρα υδάτινες δραστηριότητες και κυρίως καταβάσεις των ποταμών με καγιάκ και ράφτινγκ. Ειδικά το ράφτινγκ είναι μια δραστηριότητα στην οποία μπορεί να συμμετέχει κάποιος σχετικά εύκολα έπειτα από μια πολύ σύντομη εξοικείωση με το αντικείμενο και άρα μπορεί να συμμετέχει μεγάλος αριθμός επισκεπτών, όπως και γίνεται. Γι’ αυτό και υπάρχουν αρκετές εταιρείες – ανεξάρτητα από το που εδρεύουν- οι οποίες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο Ζαγόρι για τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Αντίθετα το καγιάκ έχει περισσότερο αθλητικό χαρακτήρα και απαιτεί έμπειρους και αυτόνομους αθλητές και έτσι ο αριθμός εκείνων που συμμετέχουν σε αυτή τη δραστηριότητα είναι εκ των πραγμάτων μικρότερος αλλά κρύβει μέσα του μια ισχυρή δυναμική από αθλητικής πλευράς.
Γεωτουρισμός
Ακόμα οι ιδιαιτερότητες του γεωλογικού υποστρώματος, από τους ασβεστολιθικούς βράχους της Τύμφης στα δυτικά έως τα οφιολοθικά ορεινά συμπλέγματα της Τσούκας Ρόσσας και του Αυγού στα ανατολικά, καθιστούν και τη γεωλογία της περιοχής ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο του χώρου, όπου κάλλιστα μπορεί να αναπτυχθεί ο «άγνωστος» μέχρι σχετικά πρόσφατα γεωτουρισμός. Ασφαλώς το ενδιαφέρον του εντοπισμού και της επίσκεψης ενός μοναδικού γεωλογικού σχηματισμού, ιδιαίτερα εάν αυτός είναι χαρακτηρισμένος ως Γεώτοπος ενός Γεωπάρκου (π.χ. Γεωπάρκο Βίκου- Αώου Παγκόσμιο Γεωπάρκο UNESCO) αποτελεί το κατεξοχήν αντικείμενο του γεωτουρισμού. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα αθλήματα και ευρύτερα δραστηριότητες, στενά συνδεδεμένες με το γεωλογικό υπόστρωμα, όπως είναι η αναρρίχηση αλλά και η ορειβασία που αναφέρθηκε προηγουμένως.
Σπηλαιολογία
Πέρα από αυτά όμως, η σπηλαιολογία αποτελεί μια δραστηριότητα άριστα συνδεδεμένη με την περιοχή του Ζαγορίου μια και το καρστικό συγκρότημα της Τύμφης και συμπληρωματικά το γειτονικό υψίπεδο του Στούρου αποτελούν ένα ενιαίο «αχανές» πεδίο για την αθλητική σπηλαιολογία αφού υπάρχουν 300 καταγεγραμμένα σπηλαιοβάραθρα σε αυτό. Από αυτά άλλα έχουν εξερευνηθεί πλήρως, όπως το βάραθρο της «Προβατίνας» που η πρώτη εξερευνητική αποστολή έγινε την περίοδο 1962-1968, ενώ άλλα έχουν εξερευνηθεί μερικώς ή και καθόλου.
Βοτανολογία
Όπως είναι ευνόητο η ποικιλότητα του γεωλογικού υποστρώματος, οι πολυσχιδείς γεωμορφολογικές διαμορφώσεις και το μεγάλο υψομετρικό εύρος του Ζαγορίου δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση μιας μεγάλης ποικιλίας ενοτήτων βλάστησης και τύπων οικοτόπων (περίπου 30), στους οποίους αναπτύσσεται μια ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα που συνίσταται από περίπου 1.800 είδη και υποείδη φυτών. Πολλά σπάνια, προστατευόμενα και ενδημικά είδη φυτών της ελληνικής ή και της ευρύτερα βαλκανικής χλωρίδας εμφανίζονται εδώ. Επομένως η αναζήτηση και φωτογράφηση ειδών χλωρίδας, που εκλαϊκευμένα θα χαρακτηριζόταν ως βοτανολογία, αποτελεί ένα επιπλέον πεδίο ανάπτυξης του εναλλακτικού και θεματικού τουρισμού στην περιοχή του Ζαγορίου.
Παρατήρηση πουλιών
Αποτέλεσμα της πλούσιας και πολυποίκιλης βλάστησης της περιοχής είναι και η διαμόρφωση μιας μεγάλης ποικιλίας βιοτόπων και ενδιαιτημάτων που εξασφαλίζουν την παρουσία μεγάλου αριθμού ειδών πανίδας τόσο σπονδυλωτών όσο και ασπόνδυλων, πολλά από τα οποία είναι σπάνια και προστατευόμενα σε εθνικό ή και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Να σημειωθεί ότι αρκετά διαδεδομένη συνήθεια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι η ερασιτεχνική ορνιθολογία ή παρατήρηση πουλιών (bird watching). Επιστήμονες ή ερασιτέχνες ορνιθολόγοι επισκέπτονται μια περιοχή με σκοπό να δουν σπάνια είδη πουλιών και να καταγράψουν την ορνιθοπανίδα μιας περιοχής. Η περιοχή του Ζαγορίου διαθέτει μια μεγάλη ποικιλία από τέτοιες περιοχές και ορισμένες από αυτές περιέχονται εδώ και χρόνια στην ατζέντα επίσκεψης των ερασιτεχνών ορνιθολόγων της Ευρώπης (υψίπεδα και ορθοπλαγιές της Τύμφης).
Παρατήρηση άλλων ζωικών ομάδων
Πέρα από τα παραπάνω, τελευταία ακόμα και στην Ελλάδα αρχίζει και γίνεται αρκετά διαδεδομένη και η παρατήρηση άλλων ζωικών ομάδων σπονδυλωτών, όπως τα θηλαστικά και η ενασχόληση αυτή αφορά είτε την παρατήρηση των ίδιων των ζώων, όπου αυτό είναι δυνατό, όπως στην περίπτωση του σπάνιου και προστατευόμενου αγριόγιδου (π.χ. γύρω από τη Δρακόλιμνη Τύμφης) είτε την παρατήρηση των σημαδιών της παρουσίας τους, όπως είναι τα ίχνη της αρκούδας σε όλα λίγο πολύ τα δάση της περιοχής. Βέβαια εκτός από τα σπονδυλωτά, σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παρατήρηση μιας ιδιαίτερης ομάδας ασπόνδυλων, των λεπιδοπτέρων, δηλαδή των ημερόβιων πεταλούδων, ένα χόμπι αρκετά διαδεδομένο στο εξωτερικό με σημαντικές προοπτικές και στην περιοχή ενδιαφέροντος αφού έχει καταγραφεί ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός ειδών πεταλούδων.
Φωτογράφηση της φύσης
Όλα τα παραπάνω συνδυάζονται και με τη νέα συνήθεια της φωτογράφησης της φύσης όπου η δυσκολία και το αναπάντεχο της φωτογράφησης ενός ασυνήθιστου είδους πανίδας μαγεύει όλο και περισσότερους ανθρώπους και ειδικά νέους, ειδικά τώρα με την ψηφιακή τεχνολογία. Όπως άλλωστε είναι αναμενόμενο, περιοχές με πλούσιο αριθμό ειδών πανίδας, ειδικά σπάνιων, τραβούν περισσότερους επισκέπτες από ότι άλλες υποδεέστερες σε αυτόν τον τομέα περιοχές.
Fly fishing
Αναφορικά με την πανίδα δεν πρέπει να παραληφθεί και το σπορ της ερασιτεχνικής αλιείας και ιδιαίτερα στο ψάρεμα με καλάμι και πεταλούδα, το λεγόμενο fly fishing, που έχει αρκετούς οπαδούς, κυρίως στο εξωτερικό. Τα ποτάμια της περιοχής και ειδικά ο Αώος και ο Βοϊδομάτης -στα τμήματα εκείνα όπου η ερασιτεχνική αλιεία επιτρέπεται- συγκαταλέγονται στα ιδανικότερα της Ευρώπης για αυτό το σπορ.
Δίλοφο/Photo: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Oικοτουρισμός
Η περιοχή του Ζαγορίου καλύπτεται σχεδόν στο σύνολο της (κατά 89,23%) από θεσμοθετημένες προστατευόμενες περιοχές. Πολλοί επισκέπτες, κυρίως από το εξωτερικό, επιλέγουν ως προορισμό τους μια προστατευόμενη περιοχή και σε όσο περισσότερες κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών ανήκει αυτή η συγκεκριμένη περιοχή, τόσο περισσότερο προτιμητέα είναι ως προορισμός επίσκεψης. Στις περιπτώσεις αυτές πρόκειται για φυσιολατρικό τουρισμό ή για οικοτουρισμό. Η ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών, Εθνικών Πάρκων, Εθνικών Δρυμών, Γεωπάρκων και άλλων θεσμοθετημένων περιοχών αποτελεί βασικό παράγοντα διαμόρφωσης ενός φυσιολατρικού και οικοτουριστικού μοντέλου επισκεψιμότητας μιας τουριστικά ενδιαφέρουσας περιοχής, όπως είναι το Ζαγόρι.
Πολιτιστικός τουρισμός
Αναφορικά με τον πολιτιστικό τουρισμό, ολόκληρη η περιοχή του Ζαγορίου ενδείκνυται ως τόπος προορισμού, δεδομένου ότι το πολιτιστικό απόθεμα αφθονεί σε τυπολογική ποικιλία και χρονολογικό εύρος, ξεκινώντας από τους προϊστορικούς χρόνους και φτάνοντας στον 20ο αιώνα. Οι 46 παραδοσιακοί οικισμοί του Ζαγορίου, χτισμένοι σαν αετοφωλιές στις πλαγιές και στα δάση ανάμεσα από την Τύμφη, το Μιτσικέλι, τη Βάλια Κάλντα και τον Αώο ποταμό, αποτελούν άριστο δείγμα ορεινής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς με την πλειονότητα των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων τους να έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα πολλά βυζαντινά και μεταβυζαντινά θρησκευτικά μνημεία, όπως ναοί εντός και περιμετρικά των οικισμών που χρονολογούνται από τον 16ο έως και τον 19ο αιώνα και μοναστήρια χτισμένα σε δύσβατες και απόκρημνες περιοχές με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις μονές Αγίας Παρασκευής στο Μονοδένδρι, Σπηλιώτισσας στην Αρίστη και Ρογκοβού στο Τσεπέλοβο.
Θρησκευτικός τουρισμός
Η ποικιλία και ο πλούτος των θρησκευτικών μνημείων, που είναι εμφανή στον Δήμο Ζαγορίου, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μια αξιόλογη δυναμική στον τομέα αυτό, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού. Ωστόσο τα περισσότερα από τα μοναστήρια της περιοχής -με ελάχιστες εξαιρέσεις- είναι μη επανδρωμένα, επομένως «κλειστά» στο κοινό. Παρομοίως, όλοι οι σημαντικοί ναοί της περιοχής είναι «κλειδωμένοι», εξαιτίας της απειλής της αρχαιοκαπηλίας, και επομένως μη προσβάσιμοι στο κοινό σε καθημερινή βάση παρά μόνο όταν βρίσκονται σε λειτουργία τις Κυριακές ή την ημέρα που εορτάζει ο Άγιος στον οποίο είναι αφιερωμένοι. Μόνο δύο επανδρωμένες μονές και κατά συνέπεια μονές που ο επισκέπτης/προσκυνητής μπορεί να επισκεφθεί τουλάχιστον το εσωτερικό του καθολικού τους, υπάρχουν σήμερα στο Ζαγόρι. Πρόκειται για τη Μονή Ευαγγελίστριας στο Δυτικό Ζαγόρι στα Άνω Πεδινά (ΔΕ Κεντρικού Ζαγορίου) και η Μονή Παναγίας Βοτσάς στο Ανατολικό Ζαγόρι (ΔΕ Αν. Ζαγορίου).
Γεφύρι Κλειδωνιάς/Photo: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Πέτρινα γεφύρια
Εκτός από τα μνημειακά κτίσματα εκπαιδευτικού η θρησκευτικού χαρακτήρα, σημαντικά είναι και αυτά που σχετίζονται με τις παραγωγικές διαδικασίες και ασχολίες των κατοίκων, το δίκτυο επικοινωνίας και συγκοινωνίας και είτε έχουν αγροκτηνοτροφικό χαρακτήρα είτε σχετίζονται με τον δασικό και υδροδυναμικό πλούτο της περιοχής και έχουν τεχνικό χαρακτήρα αποτελώντας άριστο δείγμα προβιομηχανικής τεχνολογίας αλλά και της σχέσης του υλικού με το άυλο, αναφορικά με τις τοπικές γνώσεις και δεξιότητες. Σε αυτό συγκατελέγονται και τα πλείστα πέτρινα μονότοξα, δίτοξα και τρίτοξα γεφύρια που σε συνδυασμό με τις σκάλες και τα μονοπάτια σε δύσβατες περιοχές αποτέλεσαν το δίκτυο μεταφορών της εποχής. Η κτισμένη πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής και η ταυτότητά της με βάση την τέχνη της ξερολιθιάς συνιστούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη φυσιογνωμία της και τη διαφοροποιούν έναντι των άλλων, που σε συνδυασμό με έναν καινοτόμο σχεδιασμό μπορούν να συγκροτήσουν το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημά της.
Η σημασία του ευρύτερου περιβάλλοντος των μνημείων, ο ρόλος του πολιτισμικού τοπίου και η στενή σχέση όλων των οικείων, διαφορετικών σε χρονολόγηση και χαρακτήρα στοιχείων της πολιτισμικής κληρονομιάς προάγει την διατήρηση και αειφορική ανάπτυξη του πολιτισμικού τοπίου καθώς και την ανάδειξη της διαφορετικότητας των πολιτισμών. Στόχος είναι να γίνουν σημαντικά βήματα προόδου προς την κατεύθυνση που το μνημείο, ο αρχαιολογικός χώρος, η ιστορική τοποθεσία, το παραδοσιακό σύνολο και γενικότερα η πολιτισμική κληρονομιά δεν θα αποτελούν στατικά στοιχεία του παρελθόντος με μουσειακό χαρακτήρα αλλά στοιχεία της κοινωνικής ζωής με δυναμική και ζωντανή παρουσία στην σημερινή πραγματικότητα.
Μικρά Μουσεία
Ένα ενδιαφέρον ακόμα στοιχείο της περιοχής αποτελεί η ύπαρξη ορισμένων –διάσπαρτων στο χώρο- μικρών Μουσείων και κυρίως Λαογραφικών Συλλογών που δημιουργήθηκαν με τη φροντίδα κυρίως ιδιωτών ή ενώσεων πολιτών στους οποίους και ανήκουν. Τρία είναι τα πιο σημαντικά Μουσεία του Ζαγορίου, το Λαογραφικό Μουσείο Αγάπιος Τόλης στους Κήπους, το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ελαφότοπου και το Βοτανικό Μουσείο Πνευματικό Κέντρο Κ. Λαζαρίδης στο Κουκούλι.
Αγροτουρισμός
Ταυτόχρονα, το σύνολο της περιοχής, πέρα από το πλούσιο φυσικό περιβάλλον και τον πλούτο των μνημείων, έχει και αγροτικό χαρακτήρα, ώστε να υπάρχουν οι προϋποθέσεις στα χωριά του Δήμου Ζαγορίου για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Υπάρχει ένας αριθμός ξενώνων, σε οικισμούς που διατηρούν τον αγροτικό χαρακτήρα τους, από τους οποίους ορισμένοι δημιουργήθηκαν με προγράμματα προώθησης του αγροτουρισμού. Δεδομένου ότι σήμερα παρατηρείται μια τάση ενίσχυσης της πρωτογενούς παραγωγής, ο συνδυασμός τουρισμού και αγροτικής παραγωγής ενδεχομένως να έχει ένα καλύτερο μέλλον στην περιοχή.
Οι απαιτήσεις των σύγχρονων μορφών τουρισμού κατευθύνουν τον σχεδιασμό και την διαχείριση του πολιτιστικού τοπίου σε νέους δρόμους σύγχρονους και πρωτοποριακούς, που όχι μόνο θα σέβονται το πολιτισμικό παρελθόν αλλά ταυτόχρονα θα το αναδεικνύουν και θα το κάνουν οικείο και κατανοητό με προηγμένα τεχνολογικά μέσα πληροφόρησης και καινούριες επικοινωνιακές μεθόδους.
