Η τεχνολογία έχει εισέλθει στη ζωή μας με αλματώδεις ρυθμούς και η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) είναι παντού γύρω μας. Από την υγειονομική περίθαλψη και τη δημόσια διοίκηση έως την εκπαίδευση και το επιχειρείν, η ΤΝ υπόσχεται πολλαπλά οφέλη. Φυσικά, ο τομέας της δικαιοσύνης δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός αυτής της ψηφιακής επανάστασης.
Ωστόσο, παρά τα αναμφισβήτητα οφέλη που προσφέρει η ΤΝ στα Δικαστικά συστήματα, όπως η βελτίωση της αποδοτικότητας, η διαφάνεια και η προσβασιμότητα, η υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών δεν είναι απαλλαγμένη από τις προκλήσεις και τα ηθικά ζητήματα.
Στήριξη από την ΕΕ
Στο πλαίσιο αυτής της εξέλιξης, το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης με στόχο την υλοποίηση μεταρυθμίσεων και του σχεδίου ανάκαμψης για την Ευρώπη, σε στήριξη και με τη δραστηριοποίηση και την ανάληψη ευθύνης εκ μέρους της Ελληνικής Πολιτείας, συνεργάζεται με την Ευρωπαική Ένωση για την προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στον τομέα της δικαιοσύνης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή -Βρυξέλλες, 2 Μαρτίου 2021). Αυτή η
υποστήριξη αποσκοπεί στην ενίσχυση της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς και στη διασφάλιση της τήρησης των ευρωπαϊκών προτύπων για το κράτος δικαίου και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Έχουν ήδη δρομολογηθεί πέντε σημαντικά έργα, όπως το Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων (ΟΣΔΔΥ -ΠΠ), το Εθνικό Ποινικό Μητρώο και το Ολοκληρωμένο Σύστημα Πρακτικών Δικαστηρίων, τα οποία στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό της δικαιοσύνης μέσω τεχνολογιών ΤΝ και ψηφιοποίησης (Γουλές, 2022).
Τον Απρίλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την Πράξη της ΕΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία συμφωνήθηκε τον Δεκέμβριο του 2023 και αποτελεί τον πρώτο ολοκληρωμένο νόμο για την ΤΝ παγκοσμίως. Στόχος της είναι η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών και των επιχειρήσεων, ενώ παράλληλα ενισχύει τις επενδύσεις και την καινοτομία σε όλες τις χώρες της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023).
Οφέλη της ΤΝ στη Δικαιοσύνη
Αύξηση της Αποδοτικότητας
Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να εκσυγχρονίσει τις διαδικασίες στα δικαστήρια. Με τη χρήση αλγορίθμων και αυτόματης ανάλυσης νομικών κειμένων, επιταχύνεται η εξέταση των υποθέσεων. Αυτή η τεχνολογία μπορεί να μειώσει σημαντικά τους χρόνους αναμονής και να διευκολύνει τους δικαστές και τους δικηγόρους στην εργασία τους.
Βελτίωση της Προσβασιμότητας
Με την αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων, η δικαιοσύνη γίνεται πιο προσιτή στους πολίτες. Οι νομικοί συνομιλητές μπορούν να καθοδηγήσουν τους χρήστες μέσω της νομικής διαδικασίας, προσφέροντας πληροφορίες και υποστήριξη σε όσους δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε νομικές υπηρεσίες (Reed & De Montjoye, 2019).
Ενίσχυση της Διαφάνειας
Η ΤΝ ενισχύει τη διαφάνεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ανάλυση δεδομένων μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν τις δικαστικές αποφάσεις, μειώνοντας έτσι την αίσθηση της διακριτικής ευχέρειας και ενισχύοντας την υπευθυνότητα του δικαστικού συστήματος (Pasquale, 2015).
Ανάλυση Νομικών Κειμένων
Οι αλγόριθμοι γλωσσικής ανάλυσης αναλύουν μεγάλες ποσότητες νομικών εγγράφων, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και βοηθώντας τους νομικούς επαγγελματίες να εκτιμήσουν τις πιθανότητες επιτυχίας μιας υπόθεσης (Susskind, 2019).
Εξυπηρέτηση Πελατών
Η υιοθέτηση ΤΝ στις νομικές υπηρεσίες βελτιώνει την επικοινωνία με τους πελάτες. Τα Chatbots παρέχουν άμεσες απαντήσεις και καθοδήγηση, διευκολύνοντας την πρόσβαση στη δικαιοσύνη (Katz και συν., 2017).
Προβλήματα και Προκλήσεις
Παρά τα προαναφερόμενα οφέλη, υπάρχουν και σημαντικές προκλήσεις. Δεν είναι λίγες οι ανησυχίες σχετικά με τα ηθικά και νομικά ζητήματα που σχετίζονται με την αμεροληψία, την ασφάλεια των δεδομένων και τις αλγοριθμικές προκαταλήψεις, οι οποίες ενδέχεται να οδηγήσουν σε άδικες αποφάσεις που πλήττουν ευάλωτες ομάδες ανθρώπν .(Obermeyer και συν., 2019).
Επιπλέον, οι αλγόριθμοι ΤΝ συχνά λειτουργούν ως "μαύρα κουτιά", καθιστώντας τη διαδικασία λήψης αποφάσεων δύσκολα κατανοητή. Αυτό μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού στο Δικαστικό Σύστημα (Pasquale, 2015).
Τέλος, η αντίσταση από επαγγελματίες του νομικού τομέα που φοβούνται πως η ΤΝ θα μπορούσε να αντικαταστήσει την ανθρώπινη διάσταση της δικαιοσύνης είναι ένας σημαντικός περιοριστικός παράγοντας στην υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών (Susskind, 2019).
Εν κατακλείδι , η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει τη δικαστική διαδικασία, συμβάλλοντας στην αύξηση της αποδοτικότητας, της προσβασιμότητας και της διαφάνειας. Ωστόσο, είναι απαραίτητο οι προσαρμογές να γίνονται με προσοχή, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι ανθρώπινες αξίες παραμένουν στο επίκεντρο. Η ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και ηθικής διάστασης είναι κρίσιμη για την επιτυχία της ΤΝ στη δικαιοσύνη.
Για την Επιτροπή Τεχνοηθικής,
Τεχνητής Νοημοσύνης,
Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης και
Νομικής Τεχνολογίας του ΟΠΕΔ
Πελαγία Ελευθεριάδου
Δικαστικός Υπάλληλος – Θεολόγος
Βιβλιογραφία Γουλές Α, Μελίδης Δ(2002). Εκπαιδευτικό προγράμμα ΚΕΔΙΒΙΜ ΕΚΠΑ «Ψηφιακά Δικαστικά Συστήματα και Τεχνοηθική» Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2023). Πράξη της ΕΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης 2021- 2027 - Βρυξέλλες, 2 Μαρτίου 2021 Τούλα, Μ. (2024). Εφαρμογή Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στη Δικαιοσύνη. Υπουργείο Δικαιοσύνης. Βερζος, Ν. (2023). "Η δικαιοσύνη στο ψηφιακό περιβάλλον: προκλήσεις και προοπτικές", Νομικά Χρονικά. Καψοκαρδούνα, Κ. (2023). "Δικαιοσύνη και Τεχνητή Νοημοσύνη: Η νέα εποχή", Δημόσια Διοίκηση. Reed, C., & De Montjoye, Y. (2019). Access to Justice in the Age of AI: Opportunities and Challenges. Journal of Law and Society. Susskind, R. (2019). Tomorrow's Lawyers: An Introduction to Your Future. Oxford University Press. Katz, D. M., και συν. (2017). Legal Knowledge Graphs: The Future of Jurisprudence. Artificial Intelligence & Law. Pasquale, F. (2015). The Black Box Society: The Secret Algorithms That Control Money and Information. Harvard University Press. Obermeyer, Z., και συν. (2019). Dissecting Racial Bias in an Algorithm Used to Manage the Health of Populations. Science.