Στον σύγχρονο κόσμο, όπου οι οικονομικές αποφάσεις καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής και την ευημερία των ανθρώπων, ο οικονομικός εγγραμματισμός αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία.
Ωστόσο, παρά την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την πληροφόρηση που είναι άμεσα προσβάσιμη, πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα οικονομικής κατανόησης, καταφεύγοντας σε ό,τι μπορούμε να ονομάσουμε «οικονομικό αναλφαβητισμό».
Στις 27 Ιουνίου 2024, κατά τη διάρκεια των εργασιών του 5ου διεθνούς συνεδρίου του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΟΕΕ), που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ο Κυριάκος Πιερρακάκης, Υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, ανακοίνωσε την ένταξη ενός δίωρου μαθήματος Οικονομικών στην Α’ Λυκείου, το οποίο θα ξεκινήσει από το Σεπτέμβριο του 2025.
Η ανακοίνωση αυτή ανταποκρίνεται σε πάγιο αίτημα του ΟΕΕ, το οποίο έχει προωθηθεί επί σειρά ετών και αφορά την ανάγκη αναβάθμισης του οικονομικού εγγραμματισμού στα σχολεία. Ο υπουργός Πιερρακάκης τόνισε ότι η εισαγωγή του μαθήματος αυτού αποσκοπεί όχι μόνο στη βελτίωση της οικονομικής παιδείας των μαθητών, αλλά και στην ενίσχυση της ικανότητας των νέων να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της σύγχρονης οικονομίας. Στο ίδιο πάνελ συμμετείχαν οι κκ Στέφανος Παραστατίδης, Κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος, ΠΑΣΟΚ και Διονύσης – Χαράλαμπος Καλαματιανός, Βουλευτής Ηλείας, ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι έδειξαν να συμφωνούν ότι η απόφαση αυτή αποτελεί μια σημαντική επένδυση στο μέλλον των νέων, δίνοντάς τους τα απαραίτητα εφόδια για την ορθή διαχείριση των οικονομικών πόρων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
♦Ο Οικονομικός Αναλφαβητισμός και οι Επιπτώσεις του:
Ο όρος «οικονομικός αναλφαβητισμός» αναφέρεται στην έλλειψη βασικών γνώσεων για τις οικονομικές αρχές και διαδικασίες, κάτι που καθιστά δύσκολη την κατανόηση των χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Άτομα που δεν κατανοούν τα οικονομικά, συχνά δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα προσωπικά τους οικονομικά, να επενδύσουν ή να λάβουν ορθές αποφάσεις για τη διαχείριση του πλούτου τους. Η απουσία αυτών των γνώσεων μπορεί να οδηγήσει σε υπερχρέωση, ακατάλληλη διαχείριση των αποταμιεύσεων και ακόμα και σε οικονομικές κρίσεις σε ατομικό επίπεδο. Στη δημοσίευσή τους, οι συγγραφείς Hilgert, Hogarth, & Beverly, (2003) εξετάζουν τη σχέση μεταξύ της οικονομικής γνώσης και της συμπεριφοράς στη διαχείριση των νοικοκυριών, παρέχοντας δεδομένα που υποστηρίζουν την άποψη ότι η χρηματοοικονομική παιδεία είναι καθοριστική για την αποτελεσματική διαχείριση των προσωπικών οικονομικών.
Μέχρι πρόσφατα, ο οικονομικός αναλφαβητισμός θεωρούνταν κυρίως ζήτημα των ηλικιωμένων ή εκείνων που δεν είχαν λάβει επαρκή εκπαίδευση. Ωστόσο, οι πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το φαινόμενο αυτό έχει εξαπλωθεί και σε νεότερες ηλικιακές ομάδες, με συνέπεια να επηρεάζει την οικονομική σταθερότητα και την ανάπτυξη της κοινωνίας (OECD, 2020). Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών υποδεικνύουν ότι η έλλειψη κατανόησης των βασικών οικονομικών εννοιών συμβάλλει στην αύξηση των ανισοτήτων και περιορίζει τις δυνατότητες για κοινωνική κινητικότητα.
♦Παράγοντες που Ενισχύουν τον Οικονομικό Αναλφαβητισμό:
Οι παράγοντες που οδηγούν στον οικονομικό αναλφαβητισμό είναι ποικίλοι και αλληλοσυνδεόμενοι. Ένας από τους σημαντικότερους είναι η έλλειψη χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στο σχολείο και στα πανεπιστήμια. Συχνά, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν ενσωματώνει επαρκώς τα θέματα χρηματοοικονομικής διαχείρισης στο καθημερινό πρόγραμμα σπουδών, αφήνοντας τους νέους χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις για να αντιληφθούν την οικονομική πραγματικότητα. Ο Remund (2010) επιχειρεί να διευκρινίσει τον ορισμό της χρηματοοικονομικής παιδείας, αναδεικνύοντας την ανάγκη για σαφήνεια στις οριστικές παραμέτρους που καθορίζουν την οικονομική γνώση, ιδιαίτερα σε ένα περιβάλλον όπου οι οικονομικές δομές γίνονται ολοένα και πιο σύνθετες.
Επιπλέον, οι παράγοντες της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας παίζουν σημαντικό ρόλο. Τα άτομα από χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες συχνά έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτική πληροφόρηση και εκπαιδευτικά εργαλεία, με αποτέλεσμα να μην αποκτούν την απαραίτητη γνώση για την ορθή διαχείριση των οικονομικών τους. Επίσης, η έλλειψη προτύπων και η παραπληροφόρηση που κυκλοφορούν στα μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση του φαινομένου (Lusardi & Mitchell, 2014).
♦Προτάσεις για την Ενίσχυση του Οικονομικού Εγγραμματισμού:
Για να μεταβούμε από τον οικονομικό αναλφαβητισμό στον οικονομικό εγγραμματισμό, απαιτούνται πολυεπίπεδες προσεγγίσεις. Αρχικά, είναι απαραίτητη η ενσωμάτωση της χρηματοοικονομικής παιδείας στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, προκειμένου οι νέοι να αποκτήσουν από νωρίς τις βασικές γνώσεις που απαιτούνται για την ορθή διαχείριση των οικονομικών τους.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα προτείνεται να σχεδιάζονται έτσι ώστε να περιλαμβάνουν πρακτικές εφαρμογές, παραδείγματα από την καθημερινότητα και case studies που θα βοηθήσουν τους μαθητές να κατανοήσουν τις πολυδιάστατες πτυχές της οικονομικής διαχείρισης.
Επιπλέον, οι κυβερνήσεις και οι χρηματοπιστωτικοί φορείς μπορούν να επενδύσουν σε πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη βελτίωση της χρηματοοικονομικής ενημέρωσης του κοινού.
Αυτές οι πρωτοβουλίες μπορεί να περιλαμβάνουν ενημερωτικές εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης, εργαστήρια και δωρεάν διαδικτυακά σεμινάρια, καθώς και τη δημιουργία ιστοσελίδων και εφαρμογών που παρέχουν πρόσβαση σε ποιοτικό εκπαιδευτικό υλικό. Σε αυτό το πλαίσιο, η συνεργασία μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων προγραμμάτων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης.
Μία άλλη προτεινόμενη λύση είναι η προώθηση της χρήσης των ψηφιακών εργαλείων, όπως οι εφαρμογές διαχείρισης προσωπικών οικονομικών και οι πλατφόρμες robo-advisors. Μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, οι πολίτες μπορούν να παρακολουθούν τα έσοδα και τα έξοδά τους, να δημιουργούν προϋπολογισμούς και να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις για τις επενδύσεις τους.
Τέτοιες εφαρμογές όχι μόνο βελτιώνουν την οικονομική διαχείριση, αλλά και συμβάλλουν στην εκπαίδευση του κοινού, παρέχοντας σταδιακά περισσότερες και πιο σύνθετες πληροφορίες για τα χρηματοοικονομικά.
Επιπλέον, η ανάπτυξη προγραμμάτων κατάρτισης για ενήλικες αποτελεί σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση του οικονομικού αναλφαβητισμού. Σε συνεργασία με οργανισμούς του τρίτου τομέα, επαγγελματικούς συλλόγους και εκπαιδευτικά ιδρύματα, μπορούν να διοργανωθούν σεμινάρια και εργαστήρια που θα προσαρμόζονται στις ανάγκες των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Τέτοια προγράμματα θα πρέπει να καλύπτουν τόσο τις βασικές αρχές της οικονομίας όσο και τις σύγχρονες χρηματοοικονομικές πρακτικές, προωθώντας έτσι μια ολιστική κατανόηση του οικονομικού περιβάλλοντος.
Τέλος, οι πολιτικές που στοχεύουν στην προώθηση του οικονομικού εγγραμματισμού θα πρέπει να ενσωματώνουν στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης. Η μείωση των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην εκπαίδευση και την πληροφόρηση είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί ότι όλα τα στρώματα της κοινωνίας θα έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά στην οικονομική ζωή και να λαμβάνουν ορθές αποφάσεις.
Η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας δεν θα πρέπει να θεωρείται προνόμιο, αλλά ως βασική συνιστώσα της κοινωνικής ανάπτυξης και της οικονομικής σταθερότητας. Στη μελέτη τους οι Atkinson, & Messy, (2012) παρέχουν εμπεριστατωμένα αποτελέσματα από μια πιλοτική μελέτη διεθνών οργανισμών σχετικά με τη μέτρηση της χρηματοοικονομικής παιδείας και παρουσιάζουν πρακτικά ευρήματα που υποδεικνύουν πώς οι διάφορες ομάδες πολιτών διαφέρουν ως προς τη χρηματοοικονομική τους ενημέρωση.
Σπάζοντας τον κύκλο του οικονομικού αναλφαβητισμού, ανοίγουμε το μονοπάτι για την αποφυγή της διολίσθησης της γνώσης σε μια χαοτική εντροπία, θέτοντας τις βάσεις για μια πορεία εγγενούς συνέχειας και στρατηγικής προσήλωσης.
Μέσα από τη συστηματική μετατροπή των θεωρητικών γνώσεων σε πρακτικά εργαλεία και προστιθέμενη αξία, οι πολίτες εξοπλίζονται με τα απαραίτητα μέσα για την ορθή διαχείριση των προσωπικών και συλλογικών οικονομικών τους.
Η εστίαση στην εκπαίδευση, σε συνδυασμό με την εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογικών λύσεων και την προώθηση της συμπερίληψης, δημιουργεί ένα δυναμικό περιβάλλον που ενισχύει την οικονομική εγγραμματοσύνη και προάγει τη βιώσιμη ανάπτυξη. Με συνέπεια και αποφασιστικότητα, η μετατροπή αυτή οδηγεί την κοινωνία σε ένα μέλλον σταθερό και ανταγωνιστικό, όπου η γνώση γίνεται το θεμέλιο για την οικονομική πρόοδο.
Η επιτυχής εφαρμογή των παραπάνω προτάσεων δεν αφορά μόνο την αύξηση του οικονομικού εγγραμματισμού, αλλά και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της οικονομικής σταθερότητας. Καθώς οι παγκόσμιες οικονομικές μεταβολές και οι τεχνολογικές εξελίξεις συνεχίζουν να διαμορφώνουν το χρηματοοικονομικό τοπίο, η επένδυση στην εκπαίδευση και την ενημέρωση αποτελεί το κλειδί για μια βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία.
Πηγές
Atkinson, A., & Messy, F.-A. (2012). Measuring financial literacy: Results of the OECD/International Network on Financial Education (INFE) pilot study. Journal of Consumer Affairs
Hilgert, M. A., Hogarth, J. M., & Beverly, S. G. (2003). Household financial management: The connection between knowledge and behavior. Journal of Financial Counseling and Planning,
Lusardi, A., & Mitchell, O. S. (2014). The economic importance of financial literacy: Theory and evidence. Journal of Economic Literature.
OECD. (2020). Improving financial literacy and inclusion.
Remund, D. L. (2010). Financial literacy explicated: The case for a clearer definition in an increasingly complex economy. Journal of Consumer Affairs.
