“Στο τέλος, το καθεστώς του Άσαντ ήταν τόσο κενό, διεφθαρμένο και παρηκμασμένο που κατέρρευσε μέσα σε λιγότερο από δύο εβδομάδες”.
Κάπως έτσι συνοψίζει το BBC σε ανάλυση του τις ραγδαίες εξελίξεις στη Συρία, υπογραμμίζοντας την ταχύτητα με την οποία το επί δεκαετίες εδραιωμένο καθεστώς ανετράπη. Παράλληλα, επιχειρεί να φωτίσει τις συνθήκες που οδήγησαν στα γεγονότα των τελευταίων ημερών, καθώς και να περιγράψει τα σενάρια για την επόμενη μέρα στην πολύπαθη χώρα.
Η χαμένη ελπίδα μιας Αραβικής Άνοιξης
Πηγαίνοντας λίγο πίσω στο χρόνο, το βρετανικό μέσο σημειώνει πως την άνοιξη του 2011, τη χρονιά των αραβικών εξεγέρσεων, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Οι Σύριοι προσπαθούσαν να ακολουθήσουν το ρεύμα που είχε σαρώσει τους προέδρους της Τυνησίας και της Αιγύπτου και απειλούσε τους ισχυρούς άνδρες της Λιβύης και της Υεμένης.
Μέχρι το 2011, το καθεστώς που δημιουργήθηκε από τον Χαφέζ αλ-Άσαντ και μεταβιβάστηκε στον γιο του Μπασάρ μετά τον θάνατό του το 2000, ήταν ήδη διεφθαρμένο και παρηκμασμένο.
Αλλά το σύστημα που έχτισε ο Χαφέζ αντλούσε μεγάλο μέρος της δύναμης του από τη βαναυσότητα, την οποία θεωρούσε απαραίτητο συστατικό για τον έλεγχο της Συρίας. Ο Άσαντ ο πρεσβύτερος είχε καταλάβει την εξουσία σε μια χώρα επιρρεπή σε πραξικοπήματα και την παρέδωσε στον γιο και διάδοχό του χωρίς σοβαρή πρόκληση. Κάπως έτσι, ο Μπασάρ αλ-Άσαντ ακολούθησε το εγχειρίδιο του πατέρα του.
Όσο κι αν σήμερα μοιάζει δύσκολο να το φανταστεί κανείς, σχολιάζει το BBC, ο Μπασάρ αλ-Άσαντ είχε τότε το λαϊκό έρεισμα – σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό από παλαιότερους δικτάτορες. Ήταν επίσης ένθερμος υποστηρικτής των Παλαιστινίων και της Χεζμπολάχ κατά τη διάρκεια της επιτυχημένης μάχης της τελευταίας εναντίον του Ισραήλ στον πόλεμο του Λιβάνου το 2006. Ήταν ακόμα ο νεότερος από τους (πρώην) Άραβες ηγέτες.
Μετά τον θάνατο του πατέρα του, υποσχόταν μεταρρυθμίσεις. Αρκετοί Σύριοι πίστευαν σε κάτι τέτοιο, ελπίζοντας ότι οι διαδηλώσεις θα αποτελούσαν το κίνητρο που χρειαζόταν για την αλλαγή που είχε υποσχεθεί. Μέχρι που ο Άσαντ διέταξε τους άντρες του να ανοίξουν πυρ εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών.
Παραθέτοντας τα λόγια ενός Βρετανού πρέσβη στη Συρία, το BBC περιγράφει γλαφυρά ότι ο τρόπος για να κατανοήσει κάποιος το καθεστώς του Άσαντ είναι να παρακολουθήσει ταινίες για τη Μαφία, όπως ο “Νονός”. Οι υπάκουοι ανταμείβονταν. Όποιος πήγαινε ενάντια στον επικεφαλής της οικογένειας ή στους στενότερους συνεργάτες του θα εξοντωνόταν. Στην περίπτωση της Συρίας, αυτό σήμαινε κρεμάλα, εκτελεστικό απόσπασμα ή επ’ αόριστον κράτηση σε κάποιο υπόγειο κελί.
Η αδυναμία του καθεστώτος, μέχρι το σημείο που κατέρρευσε σαν τραπουλόχαρτο, ήταν καμουφλαρισμένη από τα τρομερά και καταπιεστικά “γκουλάγκ” που εξακολουθούσε να διατηρεί.
Το διεθνές κλίμα
Η διεθνής συναίνεση ήταν ότι ο Μπασάρ αλ-Άσαντ ήταν αδύναμος, εξαρτώμενος από τη Ρωσία και το Ιράν και διοικούσε μια χώρα που είχε διασπάσει για να διατηρήσει την εξουσία. Παρέμενε ωστόσο αρκετά ισχυρός ώστε να θεωρείται σημείο αναφοράς στη Μέση Ανατολή και ένας ηγέτης που θα μπορούσε να φανεί χρήσιμος.
Στις τελευταίες μέρες πριν οι αντάρτες ξεσπάσουν από το Ιντλίμπ, υπήρξαν αναφορές ότι οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα προσπαθούσαν να αποσπάσουν τη Συρία του Άσαντ από το Ιράν.
Το Ισραήλ είχε εξαπολύσει όλο και πιο βαριές αεροπορικές επιθέσεις κατά στόχων εντός της Συρίας, που θεωρούσε μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού που χρησιμοποιούσε το Ιράν για να στέλνει όπλα στη Χεζμπολάχ στον Λίβανο.
Η επιθετικότητα του Ισραήλ στον Λίβανο είχε προκαλέσει σοβαρά πλήγματα στη Χεζμπολάχ, αλλά η βασική ιδέα περιστρεφόταν γύρω από το να την εμποδίσει να ανασυγκροτηθεί. Ταυτόχρονα, τα ΗΑΕ και οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να βρουν κίνητρα για να σπάσουν τη συμμαχία με την Τεχεράνη, χαλαρώνοντας τις κυρώσεις και επιτρέποντας στον Άσαντ να συνεχίσει τη διεθνή του αποκατάσταση.
Δεν είναι τυχαίο, συνεχίζει το BBC, ότι τόσο ο Μπενιαμίν Νετανιάχου όσο και ο Τζο Μπάιντεν έχουν διεκδικήσει τα εύσημα για την πτώση του καθεστώτος Άσαντ.
Οι ζημιές που προκάλεσε το Ισραήλ στη Χεζμπολάχ και στο Ιράν με αμερικανικά όπλα και συνεχή υποστήριξη, καθώς και η προμήθεια όπλων από τον Μπάιντεν στην Ουκρανία, καθιστούσαν αδύνατο, ακόμη και ανεπιθύμητο, για τους πιο στενούς συμμάχους του Άσαντ να τον σώσουν.
Αλλά το γεγονός ότι εξακολουθούσαν να τον θεωρούν μέρος της στρατηγικής τους για τον περιορισμό και την πρόκληση ζημιών στο Ιράν, δείχνει ξεκάθαρα ότι ούτε στιγμή δεν πίστευαν πως βρισκόταν λίγες μέρες μακριά από μια νυχτερινή φυγή προς τη Ρωσία.
Συνέβαλαν, ωστόσο, στο τέλος του, περισσότερο κατά τύχη παρά από σχεδιασμό.
Γεωπολιτικός σεισμός
Η πτώση του καθεστώτος ίσως να θέσει τέλος στην αλυσίδα εφοδιασμού του Ιράν, αν οι νέοι κυβερνώντες της Συρίας αποφασίσουν ότι οι συμφωνίες με άλλες δυνάμεις είναι πιο χρήσιμες από τη συμμαχία με το Ιράν.
Όλες οι πλευρές σκέφτονται έντονα και επανεξετάζουν το τι θα ακολουθήσει, και είναι πολύ νωρίς για να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα. Οι Σύριοι, οι γείτονές τους και ο ευρύτερος κόσμος αντιμετωπίζουν τώρα έναν ακόμα γεωπολιτικό σεισμό, τον μεγαλύτερο της σειράς που ακολούθησε τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ τον Οκτώβριο του περασμένου έτους. Και όπως τονίζει το βρετανικό μέσο, μπορεί να μην είναι ο τελευταίος, .
Το Ιράν βλέπει την τελική κατάρρευση των βασικών πυλώνων του δικτύου που ονόμαζε άξονα αντίστασης. Τα πιο σημαντικά συστατικά του έχουν μετασχηματιστεί: η Χεζμπολάχ έχει υποστεί σοβαρές ζημιές και το καθεστώς του Άσαντ έχει καταρρεύσει.
Οι ηγέτες του Ιράν μπορεί να θελήσουν να ακολουθήσουν το δρόμο των συνομιλιών σχετικά με μια συμφωνία με τον Ντόναλντ Τραμπ, μόλις αναλάβει τα καθήκοντά του. Την ίδια ώρα όμως, η στρατηγική τους γύμνια μπορεί να τους ωθήσει σε μια μοιραία απόφαση να μετατρέψουν το υψηλά εμπλουτισμένο ουράνιό τους σε πυρηνικό όπλο.
Οι Σύριοι έχουν κάθε λόγο να χαίρονται. Στα χρόνια μετά το 2011, παρά την καταπίεση και τη βαρβαρότητα του καθεστώτος, ο Άσαντ και οι ακόλουθοί του έβρισκαν ακόμα άνδρες πρόθυμους να πολεμήσουν. Πολλοί από τους στρατιώτες άλλωστε υποστήριζαν ότι ο Άσαντ ήταν καλύτερη επιλογή από τους τζιχαντιστές εξτρεμιστές του Ισλαμικού Κράτους.
Το 2024, αντιμέτωποι με μια καλά οργανωμένη δύναμη ανταρτών που επέμενε ότι ήταν εθνικιστική, ισλαμιστική αλλά όχι πλέον τζιχαντιστική, οι απρόθυμοι κληρωτοί του στρατού αρνήθηκαν να πολεμήσουν, έβγαλαν τις στολές τους και πήγαν στα σπίτια τους.
Τα σενάρια της επόμενης μέρας
Το καλύτερο σενάριο, αναφέρει το BBC, είναι οι Σύριοι, με τη βοήθεια των μεγάλων δυνάμεων της περιοχής, να βρουν έναν τρόπο να δημιουργήσουν μια μεταπολεμική ατμόσφαιρα εθνικής συμφιλίωσης, και όχι ένα κύμα λεηλασίας και εκδίκησης που θα σύρει τη χώρα σε έναν νέο πόλεμο. Ο Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζουλάνι, ο ηγέτης της νικήτριας HTS, έχει καλέσει τους άνδρες του και όλες τις θρησκευτικές ομάδες της Συρίας να σέβονται ο ένας τον άλλον.
Οι άνδρες του κατέλυσαν το καθεστώς και ο ίδιος είναι ο πλησιέστερος που έχει η Συρία σε έναν ντε φάκτο ηγέτη.
Η Συρία, ωστόσο, έχει δεκάδες ένοπλες ομάδες που δεν συμφωνούν απαραίτητα μαζί του και θα θελήσουν να αρπάξουν την εξουσία στις δικές τους περιοχές. Στη νότια Συρία, οι φυλετικές πολιτοφυλακές δεν αναγνώριζαν τη δικαιοδοσία των Άσαντ. Θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως δεν θα ακολουθήσουν εντολές που δεν τους αρέσουν από τη νέα δομή στη Δαμασκό.
Στην έρημο στα ανατολικά, οι ΗΠΑ διέκριναν μια αρκετά μεγάλη απειλή από υπολείμματα της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος ώστε να εξαπολύσουν κύματα αεροπορικών επιδρομών. Το Ισραήλ, ανήσυχο από την προοπτική ενός ισλαμικού κράτους στα σύνορά του, βομβαρδίζει τη στρατιωτική υποδομή των συριακών ενόπλων δυνάμεων.
Ίσως να είναι καλύτερο να βρεθεί ένας τρόπος ώστε ένας αναμορφωμένος Συριακός Αραβικός Στρατός να γίνει μέρος της λύσης σε μια χώρα με ελάχιστο νόμο και τάξη. Όπως άλλωστε δείχνει το παρελθόν, η απόφαση των ΗΠΑ το 2003 να διαλύσουν τις ιρακινές ένοπλες δυνάμεις είχε καταστροφικές συνέπειες.
Στην Τουρκία, ο πρόεδρος Ερντογάν πρέπει να είναι ικανοποιημένος από αυτά που βλέπει.
Η Τουρκία του Ερντογάν έκανε περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη δύναμη για να διατηρήσει την αυτονομία της επαρχίας Ιντλίμπ, όπου η HTS μετασχηματιζόταν σε μια μάχιμη δύναμη όταν η Συρία φαινόταν να βρίσκεται στον πάγο.
Ο Ερντογάν μπορεί να βλέπει την επιρροή του να φτάνει στα σύνορα του Ισραήλ, σε μια εποχή που οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας έχουν δηλητηριαστεί από τον πόλεμο στη Γάζα.
Το χειρότερο σενάριο για τους Σύριους είναι η χώρα τους να ακολουθήσει το παράδειγμα δύο αραβικών δικτατοριών που κατέρρευσαν σε βίαιο χάος μετά την πτώση των καθεστώτων τους.
Ο Συνταγματάρχης Καντάφι της Λιβύης και ο Σαντάμ Χουσεΐν του Ιράκ απομακρύνθηκαν χωρίς κάποιον αντικαταστάτη να περιμένει στα παρασκήνια. Και οι απερίσκεπτες ξένες παρεμβάσεις συνέβαλαν στην καταστροφή.
Το κενό που άφησαν οι δικτάτορες πληρώθηκε από κύματα λεηλασιών, εκδίκησης, αρπαγής εξουσίας και εμφύλιου πολέμου.
Οι Σύριοι δεν είχαν τον έλεγχο της “μοίρας” τους για γενιές. Ο συριακός πληθυσμός στερήθηκε αυτή την ελευθερία από τους δύο προέδρους Άσαντ και τους ακολούθους τους. Η ίδια η χώρα απώλεσε τον έλεγχο αφού ο πόλεμος την άφησε τόσο αδύναμη, που μεγαλύτερες ξένες δυνάμεις τη χρησιμοποίησαν προς δικό τους όφελος.
Μπορούν οι Σύριοι να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους; Αν ναι, ίσως να έχουν την ευκαιρία να οικοδομήσουν μια νέα και καλύτερη χώρα, καταλήγει το BBC.
