Με τη Δέσποινα Σαμιωτάκη συναντηθήκαμε στο Σαίξπηρ-βιβλιοκαφέ στη Νέα Σμύρνη για μια συζήτηση
που αφορά τα σύγχρονα προβλήματα των νέων, την εγκληματικότητά και την έμφυλη βία. Θέματα πιο επίκαιρα από ποτέ, τα οποία χρειάζεται να τα συζητάμε με τους ειδικούς, αν θέλουμε κάποια στιγμή να τα αποδεχτούμε και να τα ξεπεράσουμε ως κοινωνία.
* Του Ηρακλή Μίγδου
1) Κ. Σαμιωτάκη, ακούτε καθημερινά στις συνεδρίες σας τα προβλήματα των νέων και όχι μόνο. Μπορείτε να μας αναφέρετε ποια είναι τα βασικότερα;
Αυτό είναι κάτι που με προβληματίζει καιρό, μου έρχονται πάρα πολλά στο μυαλό. Αρχικά όμως πρέπει να πω πως αυτό που εμείς απ’ έξω βλέπουμε ως πρόβλημα, για τους νέους μπορεί να μην βιώνεται ως πρόβλημα, να μη γίνεται αντιληπτό ως πρόβλημα. Γι’ αυτούς που ζουν μέσα σε αυτό είναι κάτι φυσιολογικό, γιατί δεν υπάρχει το βίωμα των πραγμάτων όπως ήταν πριν… Το ψάρι που ζει μέσα στο νερό δεν αναρωτιέται για το νερό…. Έτσι το βρήκε. Ας πω όμως αυτά που έχω παρατηρήσει μιλώντας μαζί τους. Πρώτα-πρώτα η υπερπληροφόρηση.
Υπάρχει ένας τόσο μεγάλος όγκος πληροφορίας που δεν αφήνει χρόνο ελεύθερο για αναστοχασμό πάνω στην ίδια την πληροφορία. Δεν
φιλτράρεται, δεν συγκρίνεται, δεν βιώνεται…στιβάζεται. Έπειτα, ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι αυτό των σχέσεων. Υπάρχει μοναξιά
και μάλιστα βαθιά. Ενώ υπάρχουν οι δυνατότητες επικοινωνίας, με το πάτημα ενός κουμπιού κιόλας, οι νέοι αδυνατούν να συνδεθούν
ουσιαστικά. Η ουσιαστική σύνδεση απαιτεί χρόνο και κοινά βιώματα.
Επίσης δε πρέπει να παραλείψω και το περιβαλλοντικό στρες των νέων. Βλέπω από τα νέα παιδιά μια αγωνία η οποία δε γίνεται εύκολα
αντιληπτή αλλά υπάρχει. Τέλος, τεράστιο πρόβλημα είναι η ψευδαίσθηση προσβασιμότητας στα πάντα. Σε ψυχαγωγία, σε γνώσεις
ακόμα και σε σεξ. Έτσι οι επιθυμίες χάνουν την έντασή τους καθώς δημιουργείται η αίσθηση της αυτονόητης ικανοποίησής τους. Και μαζί
με αυτό χάνεται και η διαδικασία που χρειαζόταν κάποτε για να αποκτήσουμε κάτι. Χάνεται ο κόπος, όχι με την έννοια του μόχθου αλλά
με την έννοια της διαδρομής, της προσωπικής μου εμπλοκής για να αποκτήσω κάτι. Της δικής μου προσπάθειας και του δικού μου
φαντασιακού κόσμου που επένδυε και πάλευε προς μια κατεύθυνση. Για παράδειγμα θυμάμαι να μαζεύω λεφτά ένα μήνα για να πάρω τον
επόμενο δίσκο και μετά cd.
Να πηγαίνω με την παρέα μου μετά το Πανεπιστήμιο στα δισκάδικα και να περιπλανιόμαστε ο καθένας σε άλλο όροφο, για να σταμπάρουμε την αγορά του επόμενου μήνα. Θυμάμαι τους δίσκους μου έναν προς έναν. Κάθε δίσκος είχε αξία. Την
έπαιρνε από εμάς την αξία. Από την αγάπη μας. Από την παρέα μας. Από το χρόνο μας. Αυτό λείπει πολύ σήμερα. Η αξία. Η αξία που δίνεται
από εμάς. Ο σύγχρονος κόσμος υποτίθεται ότι μας δίνει αμέτρητες επιλογές, όμως ας δούμε καλύτερα τι επιλογές είναι αυτές. Ας πάρουμε
το παράδειγμα των σούπερ μάρκετ. Υπάρχουν πάρα πολλά προϊόντα αλλά τι να το κάνω όταν τα υγιεινά είναι πανάκριβα και έχω πρόσβαση
μόνο σε καρκινογόνα; Αυτό είναι η αφθονία; Να έχω πολλά «αγαθά» από το ίδιο σκάρτο τσουβάλι;
2) Αυτά τα προβλήματα λύνονται αν αποκτήσει κανείς καλή σχέση με τον εαυτό του ή είναι προβλήματα που πλέον δε περνάνε από τα χέρια του μέσου ανθρώπου;
Αρχικά τι σημαίνει «καλή σχέση με τον εαυτό μου»; Μπορεί ένας άνθρωπος να αντιληφθεί αν έχει καλή ή κακή σχέση με τον εαυτό του; η
πλειοψηφία σήμερα θα σου πει πως τα ‘χει καλά με τον εαυτό του, οπότε εξαρτάται πως το εννοεί κανείς. Έχει συμπεριλάβει μέσα στην
έννοια του εαυτού την ανθρώπινη ύπαρξη; Την αλληλεγγύη; Την συλλογικότητα; Αν θεωρήσουμε ότι έχουν συμπεριλάβει το κοινωνικό
κομμάτι και όχι μόνο το ατομικό τότε ναι, υπάρχουν πιθανότητες προόδου και βελτίωσης. Αν η καλή σχέση με τον εαυτό περιορίζεται σε
τεχνικές αυτοβελτίωσης και ενδυνάμωσης του Εγώ, τότε όχι. Για εμένα δεν πρέπει να προσδιοριστεί η «καλή σχέση με τον εαυτό» σήμερα,
αλλά ο εαυτός. Ποιος είναι; Ξέρουμε;
3) Όλα αυτά τα προβλήματα μπορούν να θεωρηθούν αίτια της αύξησης της βίας και ειδικότερα της έμφυλης βίας ή οι ρίζες της βρίσκονται
αλλού;
Σίγουρα όταν υπάρχει τόση αποσύνδεση από τους γύρω μας, τόση ναρκισσιστική αίσθηση του «εγώ» και όταν οι σχέσεις έχουν μια
κερδοσκοπική και αρπακτική διάσταση είναι επόμενο να αυξηθεί η βία. Τώρα όσον αφορά την έμφυλη βία, επειδή όλα αυτά τα χαρακτηριστικά
έχουν αναπτυχθεί σε αυτή την κοινωνία που βασιλεύει η πατριαρχία η έμφυλη βία αποτελεί «φυσικό» αποτέλεσμα και συστατικό ταυτόχρονα. Οι έννοιες τις πατριαρχίας και της έμφυλης βίας είναι αλληλοεξαρτημένες. Η μια δημιουργεί, βασίζεται και ενισχύει την άλλη
4) Η έμφυλη βία είναι συνέχεια της γενικότερης βίας ή είναι κάτι ξεχωριστό;
Κοίτα, είναι ένα κομμάτι της γενικότερης βίας αλλά συγχρόνως είναι ένα διαφορετικό φαινόμενο. Γι’ αυτό πρέπει να μελετηθεί ξεχωριστά καθώς
είναι διαφορετικά τα αίτια της και οι τρόποι καταπολέμησης της. Η πατριαρχική δομή της κοινωνίας δημιουργεί την έμφυλη βία, το σε
σκοτώνω, σε κακοποιώ, σε υποτιμώ επειδή είσαι γυναίκα και μόνο. Δεν χρειάζεται τίποτα άλλο. Το φύλο σου είναι αρκετό και είναι το φύλο που
έχει θεωρηθεί εξ ορισμού αδύναμο και κατώτερο. Τα πάντα έχουν τεθεί στη βάση του ελέγχου και της εξουσίας. Για αυτό το λόγο οι σπουδές στο
φύλο είναι ξεχωριστός επιστημονικός κλάδος και η έμφυλη βία μια πολύ συγκεκριμένη μορφή βίας, στην οποία όλοι και όλες χρειαζόμαστε
εκπαίδευση. Πρέπει να αντιμετωπίζεται με συγκεκριμένο τρόπο και ειδικά για τους εμπλεκόμενους ειδικούς (ειδικοί ψυχικής υγείας,
γιατροί, νομικοί, εκπαιδευτικοί, αστυνομία, κοινωνικοί λειτουργοί και πολλοί άλλοι) απαιτείται κατάρτιση στο να την αναγνωρίζουν και να την
πλαισιώνουν σωστά.
5) Ακούγεται συχνά πως η καραντίνα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της επιθετικότητας στα ζευγάρια. Εσείς που ακούγατε τα
προβλήματα και τα συναισθήματα τους από πολύ πριν, τι πιστεύετε;
Για να λέμε την αλήθεια οι απόψεις εδώ διίστανται. Και οι έρευνες επίσης. Στην Ελλάδα πάντως η αύξηση της βίας ήταν τρομακτική.
Φαίνεται ότι ο εγκλεισμός έφερε στην επιφάνεια το πρόβλημα. Το ελατήριο όσο περισσότερο το πιέσεις τόσο πιο ψηλά θα φτάσει.
Δηλαδή η κατάσταση ήταν από πριν βαριά δυσλειτουργική, απλά δεν είχε πιεστεί ποτέ τόσο. Αυτό όμως που εγώ θεωρώ πολύ σημαντικό
είναι πως οι καραντίνες κατάφεραν να δημιουργήσουν μνήμη εγκλεισμού και αυτό κάνει ακόμα πιο άγρια την εκτόνωση. Δηλαδή δεν
είναι μόνο η πίεση των εγκλεισμών που προϋπήρξαν, αλλά και ο φόβος των εγκλεισμών που πλέον πιστεύουμε ότι θα έρθουν. Το σώμα και η
ψυχή έχουν μνήμη. Και η μνήμη επηρεάζει το μέλλον και τη στάση μας.
6) Σε μια ανθρώπινη σχέση, είτε μιλάμε για ερωτική είτε για φιλική, τα σημάδια της τοξικότητας και κατ’ επέκταση της βίας είναι εύκολα
εμφανή;
Αν είναι εύκολο ε; ναι είναι αλλά με την προϋπόθεση της εκπαίδευσης. Αυτή την στιγμή η ψυχολογική εκπαίδευση των ανθρώπων γίνεται μέσα
από τα social media και ας φωνάζουν πολλοί. Υπάρχει στα σχολεία εκπαίδευση γύρω από το συναίσθημα και τις σχέσεις; Την
ενσυναίσθηση; Την ενεργητική ακρόαση; Το σεβασμό; Τη διαφορετικότητα; Γνωρίζαμε πριν από λίγο χρόνια ποιος είναι ο
ναρκισσιστικός τύπος ανθρώπου; Γνωρίζαμε για παράδειγμα τι πάει να πει χειριστικότητα; Οριοθέτηση; Διπλό μήνυμα; Άρα πώς να είναι
εμφανής η τοξικότητα; Ξέρουμε να την αναγνωρίσουμε; Καλώς ή κακώς δεν κυκλοφορούμε με ταμπελάκια που να λένε: η τοξικότητα σκοτώνει,
όπως τα πακέτα από τα τσιγάρα. Και επιπλέον ειδικά οι άνθρωποι που βιώνουν κακοποιητικές συμπεριφορές δυσκολεύονται περισσότερο να
τις αναγνωρίσουν. Είναι όπως με το παθητικό κάπνισμα. Αν έχεις συνηθίσει στο σπίτι σου όλοι να καπνίζουν, τα ρούχα σου έχουν ποτιστεί
και δεν μπορείς να καταλάβεις την μυρωδιά του καπνού έξω. Όσο πιο εξοικειωμένος είναι κανείς με την τοξικότητα τόσο πιο δύσκολα την
διακρίνει.
7) Ένα άλλο φαινόμενο που συνεχώς σημειώνει αύξηση είναι η εγκληματικότητα στους νέους. Που πιστεύετε ότι οφείλεται;
Τεράστιο κεφάλαιο, το οποίο στη χώρα μας αυτή την στιγμή βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση και θα αναπτυχθεί ακόμη παραπάνω. Κι αυτό λόγω
παντελούς απουσίας κρατικής φροντίδας, πρόληψης, εκπαίδευσης, παρέμβασης με στρατηγική και οργάνωση, καθώς βέβαια και απουσία
στήριξης στους γονείς που τρέχουν όλη μέρα για να βιοποριστούν. Επιπλέον, πες μου τώρα εσύ πόσο έχει εκτονωθεί ένα παιδί; Από την
οθόνη; Που βγάζει την ορμή του από εικονικούς ήρωες που τρέχουν αντί για αυτό; Ένα παιδί που θέλει να τρέξει, να παίξει, να γκρεμίσει… πόσο
έχει απολαύσει; Πόσο έχει δημιουργήσει χωρίς φωνές και πίεση; Έχει αποκοπεί το παιδί από την φυσική του ανάγκη για εκτόνωση. Επίσης, ας γίνω γραφική, πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν και τα πρότυπα τα οποία προβάλλονται και κατακλύζουν τα νέα παιδιά. Τα παιδιά είναι μιμητικά
όντα από τη φύση τους. Τέλος δε πρέπει να ξεχνάμε και την ουσιαστική απουσία των γονιών. Οι γονείς συνεχώς τρέχουν και δεν έχουν χρόνο και
δυνάμεις για να παρακολουθήσουν από κοντά το παιδί τους. Δεν μπορούν να ακολουθήσουν συναισθηματικά τα παιδιά τους. Είναι
εξαντλημένοι και αβοήθητοι θεσμικά. Κατακλυσμένοι από πληροφορία, πληρώνουν για βοηθήματα, νταντάδες, φροντιστήρια, λογοθεραπείες,
αντιμετώπιση ΔΕΠΥ και πολλά άλλα.
8) Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει και πώς;
Εγώ δε μπορώ να σκεφτώ άλλον πιο άμεσα αποτελεσματικό τρόπο. Μπορείς εσύ; Πέρα από θεραπεία και τέχνη, δεν μπορώ. Ειδικά σε αυτή
την κοινωνία που δεν υπάρχει καμία μέριμνα από την πολιτεία. Θα έπρεπε στα σχολεία να υπήρχαν ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και
γενικότερα μια φιλοσοφία προώθησης της συναισθηματικής ενδυνάμωσης. Πού είναι ο πολιτισμός μέσα στα σχολεία; Μέσα στην
καθημερινότητα του μέσου Έλληνα; Η δημιουργικότητα; Οι χώροι φύσης και άθλησης; Οι διακοπές διαρκείας και ποιότητας; Η αξία στη
ζωή; Η πρόληψη της έμφυλης βίας και της κακοποίησης; Δυστυχώς αυτά δε γίνονται εδώ, οπότε η ψυχοθεραπεία φαντάζει μονόδρομος.
9) Γιατί ενώ σε όλη την Ευρώπη η ψυχοθεραπεία είναι κάτι φυσιολογικό, στην Ελλάδα υπάρχει ακόμα ταμπού;
Γιατί στην Ελλάδα τα ξέρουμε όλα και για όλα. Φταίνε πάντα οι άλλοι επίσης. Η ανάληψη ευθύνης είναι στην πλειοψηφία ανύπαρκτη και η ψυχοθεραπεία προϋποθέτει διάθεση τουλάχιστον ανάληψης ευθύνης.
Θεωρείται μειονέκτημα να αναλαμβάνει κανείς τις ευθύνες του και να λέει «φταίω, πρέπει κάτι εγώ να κάνω γι’ αυτό». Επίσης έχουμε την
ψευδαίσθηση και την ανάγκη του ελέγχου και έτσι δε μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας σαν κάποιον που χρειάζεται βοήθεια. Ίσως σε αυτό
το κομμάτι να μας έχει κάνει κακό η ιστορία μας ή τουλάχιστον ο τρόπος που την έχουμε μάθει και ενσωματώσει. Κουβαλάμε ένα βαρύ
παρελθόν και μας διέπει μια αλαζονεία εξαιτίας αυτού και ας μη ξέρουμε καλά-καλά ποιος ήταν ο Σωκράτης. Τέλος φυσικά παίζει ρόλο
και ότι γενικά σαν χώρα είμαστε πολύ πίσω στην κοινωνική και θεσμική ανάπτυξη και ο χώρος της ψυχικής υγείας μέχρι πρόσφατα ήταν
στιγματισμένος. Όχι βέβαια ότι σήμερα είναι προτεραιότητα, το αντίθετο μάλιστα. Παρ’ όλα αυτά και στην Ελλάδα η ψυχοθεραπεία
αρχίζει να κερδίζει έδαφος, και στις νέες γενιές που επενδύουν στην προσωπική τους ανάπτυξη και στους άνδρες, και θέλω να πιστεύω πως
αυτό θα συνεχιστεί.
WHO IS WHO:
Η Δέσποινα Σαμιωτάκη σπούδασε Ψυχολογία, Φιλοσοφία και Παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έκανε πολυετείς μεταπτυχιακές σπουδές στην
προσωποκεντρική προσέγγιση και εργάζεται ως Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεύτρια και τραυματοθεραπεύτρια ειδικευμένη στο σχεσιακό και
αναπτυξιακό τραύμα. Είναι πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων στην ψυχολογία, την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό. Έχει εργαστεί για
περισσότερα από 20 χρόνια σχεδόν σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και στο παρόν συνεργάζεται ως λέκτορας σε μεταπτυχιακά προγράμματα
Ψυχοθεραπείας.
Υπήρξε επόπτρια ποιότητας και επιστημονικά υπεύθυνη διεθνούς οργανισμού για πρόσφυγες. Ασχολείται ιδιαίτερα με την
σεξουαλικότητα και την LGBTQI κοινότητα, με την ενδυνάμωση γυναικών και τη ναρκισσιστική συναισθηματική κακοποίηση. Πιστεύει σε μια επιστήμη της
ψυχολογίας που αντιμετωπίζεται ως τέχνη, πολιτική πράξη και επιστήμη μαζί. Έχει εκδώσει μια ποιητική συλλογή. Τραγουδάει, γράφει και παθιάζεται
για ελπίδα, δύναμη, τρυφερότητα και αποδοχή.
info: Δέσποινα Σαμιωτάκη, Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεύτρια & εκπαιδεύτρια ενηλίκων.
