Το 2024 υπήρξε μια από τις πιο δύσκολες χρονιές για τη δημοσιογραφία, όπως καταγράφεται στις ετήσιες εκθέσεις των οργανισμών Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF) και Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (ΔΟΔ). Οι αριθμοί αποκαλύπτουν μια σκληρή πραγματικότητα, όπου οι δημοσιογράφοι βρίσκονται συνεχώς εκτεθειμένοι σε θανάσιμους κινδύνους, ιδιαίτερα σε εμπόλεμες ζώνες όπως η Λωρίδα της Γάζας. Οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις κατηγορούνται ότι ευθύνονται για τον θάνατο του μεγαλύτερου αριθμού δημοσιογράφων φέτος, ενώ η γενικότερη εικόνα περιλαμβάνει φυλακίσεις, απαγωγές και περιορισμούς στην ελευθερία της ενημέρωσης.
Νεκτάριος Ντ. Χορμοβίτης
Οι καταγραφές της RSF δείχνουν ότι 54 δημοσιογράφοι έχασαν τη ζωή τους σε παγκόσμια κλίμακα έως την 1η Δεκεμβρίου 2024. Από αυτούς, οι 18 θάνατοι αποδίδονται στις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις, με 16 να σημειώνονται στη Λωρίδα της Γάζας και 2 στον Λίβανο. Αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του συνόλου, καταδεικνύοντας την επικίνδυνη κατάσταση που επικρατεί σε αυτές τις περιοχές.
Η ΔΟΔ, στη δική της έκθεση, επισημαίνει ότι οι μισοί και πλέον θάνατοι δημοσιογράφων το 2024 σημειώθηκαν στη Γάζα, καταγράφοντας συνολικά 55 θανάτους. Η διαφορά στις μετρήσεις των δύο οργανισμών αποδίδεται σε διαφορετικές μεθόδους καταγραφής. Η RSF καταγράφει μόνο περιπτώσεις όπου υπάρχει τεκμηρίωση ότι οι δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν εξαιτίας της επαγγελματικής τους δραστηριότητας, ενώ η ΔΟΔ περιλαμβάνει και άλλες περιπτώσεις που μπορεί να σχετίζονται έμμεσα με το επάγγελμα.
Πέρα από την αμφιλεγόμενη καταγραφή των αριθμών, οι δύο οργανισμοί συμφωνούν σε ένα σημαντικό σημείο: η Παλαιστίνη είναι η πιο επικίνδυνη χώρα για τους δημοσιογράφους τα τελευταία πέντε χρόνια. Από τον Οκτώβριο του 2023, περισσότεροι από 145 δημοσιογράφοι έχουν χάσει τη ζωή τους από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις, με τουλάχιστον 35 από αυτούς να σκοτώνονται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Εάν συμπεριληφθούν και οι θάνατοι στον Λίβανο, οι αριθμοί αυτοί αυξάνονται σε 155 και 40 αντίστοιχα.
Η RSF περιγράφει την κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας ως μια “εκατόμβη άνευ προηγουμένου”. Οι ισραηλινές επιχειρήσεις στην περιοχή έχουν προκαλέσει σημαντική απώλεια ζωών, ενώ η πρόσβαση σε ορισμένες περιοχές είναι αδύνατη για περισσότερο από έναν χρόνο. Η διευθύντρια εκδόσεων της RSF, Αν Μποκαντέ, μίλησε για ένα “πολύπλευρο blackout” που περιλαμβάνει τόσο τις άμεσες επιθέσεις κατά δημοσιογράφων όσο και τους περιορισμούς στην ελευθερία της ενημέρωσης. Πολλές περιοχές παραμένουν απροσπέλαστες, ενώ οι δημοσιογράφοι που παραμένουν στη Γάζα αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις.
Ποια είναι η ευθύνη της διεθνούς κοινότητας για την προστασία αυτών των ανθρώπων που ρισκάρουν τις ζωές τους για να διασφαλίσουν την αλήθεια; Είναι αρκετές οι καταγγελίες και οι στατιστικές ή απαιτούνται πιο αποφασιστικές δράσεις για να σταματήσει αυτή η “εκατόμβη”;
Ο Άντονι Μπελανζέρ, γενικός γραμματέας της ΔΟΔ, χαρακτήρισε τη βία στην Παλαιστίνη ως “σφαγή που διαπράττεται μπροστά στα μάτια του κόσμου”. Η ΔΟΔ κατηγορεί ότι πολλοί δημοσιογράφοι στοχοποιήθηκαν εσκεμμένα, παρά τις αρνήσεις του Ισραήλ. Ο εκπρόσωπος της ισραηλινής κυβέρνησης, Δαυίδ Μένσερ, αντέτεινε ότι οι περισσότεροι δημοσιογράφοι στη Γάζα λειτουργούν υπό την αιγίδα της Χαμάς και δεν είναι σε θέση να μεταδίδουν πληροφορίες ανεξάρτητα.
Πόσο αντικειμενική είναι αυτή η κατηγορία; Μήπως, όμως, οι δημοσιογράφοι βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα σε συγκρουόμενες πολιτικές και στρατιωτικές ατζέντες; Τι γίνεται όταν η αλήθεια θυσιάζεται στον βωμό της γεωπολιτικής;
Εκτός από τους θανάτους, η RSF καταγράφει αυξημένο αριθμό φυλακίσεων δημοσιογράφων το 2024, με 550 επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης να βρίσκονται πίσω από τα κάγκελα έως την 1η Δεκεμβρίου. Το αντίστοιχο διάστημα πέρυσι, ο αριθμός αυτός ήταν 513. Οι τρεις χώρες με τους περισσότερους φυλακισμένους δημοσιογράφους είναι η Κίνα (124), η Μιανμάρ (61) και το Ισραήλ (41). Οι ισραηλινές αρχές έχουν κατηγορηθεί ότι χρησιμοποιούν συστηματικά τη διοικητική κράτηση κατά δημοσιογράφων, περιορίζοντας την ελευθερία της έκφρασης.
Ποιο μήνυμα στέλνει αυτή η πρακτική στις κοινωνίες και στους ίδιους τους πολίτες; Όταν η δημοσιογραφία ποινικοποιείται, πώς επηρεάζεται η ίδια η δημοκρατία;
Παράλληλα, 55 δημοσιογράφοι παραμένουν όμηροι, με δύο να έχουν απαχθεί το 2024. Σχεδόν οι μισοί από τους ομήρους βρίσκονται στα χέρια της τζιχαντιστικής οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος. Επιπλέον, 95 δημοσιογράφοι αγνοούνται, με τέσσερις νέες περιπτώσεις να προστίθενται φέτος.
Οι αριθμοί αυτοί αποκαλύπτουν μια ζοφερή εικόνα για τη δημοσιογραφία, που παραμένει υπό διωγμό σε πολλές περιοχές του κόσμου. Ενώ η Γάζα αναδεικνύεται ως η πιο επικίνδυνη ζώνη, περιοχές όπως το Πακιστάν, το Μπανγκλαντές και το Μεξικό βρίσκονται επίσης στις κορυφαίες θέσεις της επικινδυνότητας για τους δημοσιογράφους.
Ποια είναι, τελικά, η ευθύνη της παγκόσμιας κοινότητας απέναντι στη διασφάλιση της ελευθερίας της ενημέρωσης; Αρκούν οι δηλώσεις υποστήριξης, ή μήπως ήρθε η ώρα για ουσιαστικά μέτρα που θα προστατεύουν όχι μόνο τη φυσική ασφάλεια των δημοσιογράφων, αλλά και την ελευθερία της έκφρασης σε παγκόσμιο επίπεδο;
Η RSF έχει καταθέσει τέσσερις αναφορές στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου κατά δημοσιογράφων, ζητώντας τη διερεύνηση των επιθέσεων. Παράλληλα, οι οργανισμοί που μάχονται για τα δικαιώματα των δημοσιογράφων καλούν τη διεθνή κοινότητα να δράσει, ώστε να προστατευθεί η ελευθερία του Τύπου και οι ζωές αυτών που την υπηρετούν.
Τι απαιτείται για να γίνει αυτή η προστασία πραγματικότητα; Πώς μπορούν να ενεργοποιηθούν διεθνείς μηχανισμοί που να παρέχουν ασφάλεια και υποστήριξη στους δημοσιογράφους σε εμπόλεμες και μη περιοχές;
Το 2024 υπήρξε μια χρονιά που ανέδειξε με τον πιο τραγικό τρόπο τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι παγκοσμίως. Η ελευθερία της ενημέρωσης δεν είναι δεδομένη, και η προστασία της απαιτεί διεθνή συντονισμό και αποφασιστικότητα. Στον πυρήνα της δημοσιογραφίας βρίσκεται η αλήθεια, και το να την υπηρετεί κανείς αποτελεί πράξη θάρρους, ιδιαίτερα σε καιρούς που οι απειλές πολλαπλασιάζονται. Αλλά η ερώτηση παραμένει: Είμαστε, ως διεθνής κοινότητα, έτοιμοι να υποστηρίξουμε αυτούς που ρισκάρουν τα πάντα για να μας φέρουν την αλήθεια;