Με οδηγό την τεχνογνωσία και το πάθος της Ηλιάνας Ζιώγα, διακεκριμένης μουσειολόγου και συμβούλου διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς, παράλληλα με τις αφοσιωμένες προσπάθειες του Αθανάσιου Αθανασιά, το εγχείρημα αυτό δίνει ζωή στην ιστορική αφήγηση του Δρα Παπανικολάου και της γενέτειράς του, της Κύμης Ευβοίας.
Με σχολαστική προσοχή στη λεπτομέρεια και με τη σύζευξη της παράδοσης και της τεχνολογίας, το Μουσείο αυτό αναδεικνύεται όχι ως μια απλή αποθήκη αντικειμένων, αλλά ως ένας δυναμικός, διαδραστικός χώρος που προσκαλεί τους επισκέπτες να ασχοληθούν με τον βαθύ αντίκτυπο της επιστημονικής ανακάλυψης. Καθώς ξεκινάμε αυτό το ταξίδι μέσα από τη ζωή και τα επιτεύγματα του Γιώργου Παπανικολάου, μας υπενθυμίζεται η διαρκής δύναμη της γνώσης να μεταμορφώνει ζωές και να διαμορφώνει την πορεία της Ιστορίας.
Ποιο ήταν το εφαλτήριο ερέθισμα ώστε να ασχοληθείτε με την επιστήμη της Μουσειολογίας;
Ηλιάνα Ζιώγα: Το ενδιαφέρον μου για τα μουσεία αποτελεί ένα βαθύτατο και πρωτογενές κίνητρο, το οποίο απορρέει από την παιδική μου ηλικία και τις πλούσιες εμπειρίες που αποκόμισα κατά την επίσκεψή μου σε μουσεία σε όλο τον Κόσμο. Επιπλέον, η ενθάρρυνση που λάμβανα από τους γονείς μου να συμμετέχω σε εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως αυτά που προσφέρονταν από το Βρετανικό Μουσείο, σε μια εποχή όπου η μουσειολογία στη χώρα μας ήταν ακόμη στα πρώτα της βήματα, αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα για την εξέλιξη της αγάπης μου και της επιστημονικής μου ειδίκευσης για τα μουσεία. Η συνεχής επαφή μου με τα μουσειακά περιβάλλοντα επηρέασε σημαντικά την πορεία μου και τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζω τη δημιουργία και διαχείριση πολιτιστικών έργων με την ομάδα μου. Η διαδραστικότητα, η αλληλεπίδραση, η συμμετοχή, η τεχνολογία, καθώς και η ανάδειξη της μοναδικότητας του επισκέπτη, συνιστούν θεμέλια χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που υιοθετούμε κατά τον σχεδιασμό μας σε μουσεία σε όλο τον Κόσμο. Επιπλέον, θεωρώ ότι η νέα μουσειολογία, εκτός από τον ρόλο της στη διατήρηση και ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου, συμβάλλει σημαντικά στην ενίσχυση της πολιτισμικής ταυτότητας και της κοινωνικής ευαισθητοποίησης. Η μουσειολογία ανταποκρινόμενη στις κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής, εξελίσσεται συνεχώς στις απαιτήσεις της κοινωνίας. Καθήκον όλων των επαγγελματιών του χώρου είναι να υπηρετούν αυτά τα χαρακτηριστικά προς όφελος της κοινωνίας.
Κατά πόσο αποτελεί το μουσείο ενός τόπου τον ιστορικό σφυγμό του; Πώς το αντιλαμβάνεστε εσείς;
Ηλιάνα Ζιώγα: Το Μουσείο αδιαμφισβήτητα αποτελεί τον ιστορικό σφυγμό ενός τόπου! Αυτός είναι από τους βασικούς λόγους που ασχολήθηκα με την επιμέλεια μουσείων και είμαι υπέρμαχος της ίδρυσης μουσείων κατά τόπους!
Τα μουσεία του σήμερα, αλλά κυρίως του μέλλοντος, πέραν της ανασκόπησης του παρελθόντος, είναι χώροι εκπαίδευσης και γνώσης. Παρέχουν ευκαιρίες για μάθηση, συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τον τόπο και την ιστορία του. Στο πλαίσιο της μουσειολογίας, το μουσείο αντιλαμβάνεται και προσεγγίζει τον «ιστορικό σφυγμό» ενός τόπου με ποικιλομορφία και προσαρμοστικότητα. Αυτό διαφαίνεται από τον τρόπο αφήγησης, την ενεργή συμμετοχή του κοινού, την ανάπτυξη και ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης, την προσαρμοστικότητα στις κοινωνικές αλλαγές και στον τομέα του πολιτισμού, την ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ φορέων για την υλοποίηση κοινών δράσεων. Το μουσείο συνεπώς έχει διττό ρόλο, είναι ταυτόχρονα και ιστορική καρδιά και η καρδιά της κοινωνικής αλληλεπίδρασης των ανθρώπων.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου ήταν ένας ευεργέτης της Ιατρικής, με όνομα «βαρύ σαν ιστορία». Περιγράψτε μας την αφετηρία της υλοποίησης και τη μέχρι τώρα πορεία του Μουσείου.
Ηλιάνα Ζιώγα: O Γεώργιος Παπανικολάου έμεινε στην Ιστορία για την επιστημονική του προσφορά, για την αφοσίωσή του να βοηθά τον άνθρωπο μέχρι τη τελευταία στιγμή της ζωής του. Από πολλούς θεωρείται ο σημαντικότερος επιστήμονας του 20ού αιώνα για τη σπουδαία ανακάλυψη του «Τεστ Παπ», μίας μεθόδου που δεν πούλησε ποτέ, αλλά την πρόσφερε στην ανθρωπότητα αφιλοκερδώς. Η ίδρυση του Μουσείου στη γενέτειρά του αποτελεί χρέος και ευθύνη των νεότερων γενεών στη μνήμη του Μεγάλου Ελληνα επιστήμονα Γεωργίου Παπανικολάου. Η πρωτοβουλία της «μετατροπής» της πατρικής οικίας του Γεωργίου Παπανικολάου σε μουσείο ανήκει στο Ινστιτούτο Παπανικολάου με έδρα την Κύμη Ευβοίας και στον Δήμο Κύμης-Αλιβερίου. Με μια ολοκληρωμένη μουσειολογική- μουσειογραφική μελέτη, που είχαμε την τιμή να εκπονήσουμε από κοινού με τον κ. Αθανάσιο Αθανασιά, δημιουργείται ένα μουσείο που θα αντικατοπτρίζει τις αξίες και τις αρχές που προσέδιδε ο μεγάλος ερευνητής, Γεώργιος Παπανικολάου. Το «Μουσείο Γεωργίου Παπανικολάου» στεγάζεται σε ένα κτίριο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, που ανακαινίστηκε πρόσφατα και αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα. Στο ισόγειο βρίσκεται μία από τις αίθουσες μόνιμης έκθεσης και αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ο πρώτος όροφος, αποτελεί και την κύρια είσοδο της πατρικής οικίας του Γ. Παπανικολάου, θα φιλοξενήσει τους χώρους υποδοχής, χώρους μόνιμων εκθέσεων, καθώς και λοιπούς βοηθητικούς χώρους. Τέλος, ο δεύτερος όροφος θα στεγάζει την αίθουσα εκδηλώσεων του μουσείου και χώρο περιοδικών εκθέσεων. Αυτή την περίοδο, βρισκόμαστε στη συλλογή και διαχείριση υλικού που θα εκτεθούν στο Μουσείο. Με μεγάλη χαρά παρατηρούμε το υλικό προς έκθεση να εμπλουτίζεται συνεχώς. Τον Αύγουστο του 2023, είχαμε την ευκαιρία να παραλάβουμε από ομάδα επιστημόνων ιατρών από όλο τον Κόσμο, σημαντικά τεκμήρια τόσο για τον Γεώργιο Παπανικολάου, όσο και για την επιστήμη της Ιατρικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι, μεταξύ των επιστημόνων παρευρέθηκε η σπουδαία ιατρός Dr Boon που σχεδίασε το ειδικό βουρτσάκι, που χρησιμοποιείται σήμερα από τους γυναικολόγους, για τη λήψη υλικού στο «Pap test». Παράλληλα, οι κάτοικοι της Κύμης και της ευρύτερης περιοχής έχουν επιδείξει έντονο ενδιαφέρον, προσφέροντας στο μουσείο πληθώρα αντικειμένων. Στην προσπάθεια αυτή, θα θέλαμε να καλέσουμε το κοινό που διαθέτει αντικείμενα που σχετίζονται με τον Γεώργιο Παπανικολάου ή επιθυμεί να συμμετάσχει στις εργασίες συλλογής του υπό ίδρυση μουσείου να επικοινωνήσει με τη μουσειολογική μας ομάδα.
Τι θα γνωρίσει ο επισκέπτης στο Μουσείο και τι θα καταλάβει περισσότερο που ίσως να αγνοούσε ως σήμερα;
Ηλιάνα Ζιώγα: Ο επισκέπτης θα γνωρίσει άγνωστες πτυχές της ζωής του Γεωργίου Παπανικολάου μέσα από πλούσιο υλικό της έκθεσης και τις προσωπικές μαρτυρίες του, τα οποία θα αποτελέσουν σημαντικό κίνητρο για τους νέους, ενθαρρύνοντάς τους να διδαχθούν τις αξίες της συνεχούς και συστηματικής προσπάθειας, της προόδου προς την επίτευξη των στόχων τους. Χαρακτηριστικό στιγμιότυπο στη βιογραφία του Γεωργίου Παπανικολάου και της συζύγου του, Ανδρομάχης (Μάχη) Μαυρογένη, ήταν οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζαν κατά την παραμονή τους στην Αμερική, με αποτέλεσμα να εργαστούν και οι δυο σε ένα εμπορικό κατάστημα για πέντε δολάρια την εβδομάδα, μέχρι τον διορισμό του ιατρού στο παθολογοανατομικό τμήμα του Νοσοκομείου της Νέας Υόρκης.
Η ίδρυση του Μουσείου είναι σήμερα αναγκαία περισσότερο από ποτέ, λόγω των υγειονομικών προκλήσεων που βιώσαμε με την ασθένεια του κορωνοϊού. Η συνεχής έρευνα και μελέτη από τους σύγχρονους ερευνητές κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου αντανακλάται στην προσπάθειά τους να συνεισφέρουν στην ανθρωπότητα, αφιερώνοντας τη ζωή τους στην επιστήμη, όπως ο Σπουδαίος Ελληνας επιστήμονας Γεώργιος Παπανικολάου. Συνοδοιπόρος του ιατρού στο ταξίδι της επιστήμης και στη ζωή, υπήρξε η σύζυγός του Μάχη Μαυρογένους για την οποία το Μουσείο διαθέτει ειδικά σχεδιασμένη ενότητα για τη ζωή και τη συμβολή της στην επιστήμη της Ιατρικής. Το Μουσείο θα παρουσιάσει, για πρώτη φορά, πληθώρα αντικειμένων και κειμηλίων της οικογένειας Παπανικολάου, η συμβολή της οποίας υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για την ανάδειξη της προσωπικότητας του μεγάλου ευεργέτη στο σύνολο. Εκτός από τα φυσικά αντικείμενα, η έκθεση θα περιλαμβάνει ψηφιακές εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας που θα αναδείξουν με πρωτότυπο τρόπο διάφορες πτυχές της ζωής του, μη γνωστές στο ευρύ κοινό, όπως μαρτυρίες, αναμνήσεις και καθημερινά γεγονότα.
Ποια πλεονεκτήματα έχει να προσφέρει στον επισκέπτη το Μουσείο Παπανικολάου και υπάρχουν κάποιες διαφορές από άλλους μουσειακούς χώρους που έχουμε συνηθίσει;
Αθ. Αθανασιάς: Το Μουσείο Γεωργίου Παπανικολάου θα είναι το πρώτο και μοναδικό μουσείο στον Κόσμο που θα αναφέρεται στη ζωή και στο έργο του μεγάλου ιατρού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι το Μουσείο στεγάζεται στην πατρική του οικία, στη γενέτειρα του, την Κύμη, σε ένα ιστορικό κτίριο παραδοσιακής, τοπικής, αρχιτεκτονικής. Το Μουσείο φιλοδοξεί να προσφέρει στον επισκέπτη ένα ταξίδι στον χρόνο κάνοντας παράλληλα μια ζεύξη παρελθόντος-μέλλοντος. Κατά τον μουσειολογικό-μουσειογραφικό σχεδιασμό πραγματοποιήθηκε έρευνα σε ιστορικά και φωτογραφικά αρχεία με σκοπό να δοθεί στον επισκέπτη η αίσθηση του ταξιδιού στα χρόνια δράσης του Γεωργίου Παπανικολάου στην επιστημονική ζωή και καθημερινότητα. Πολυαισθητηριακά, ο επισκέπτης θα εξερευνά τη μουσειακή έκθεση «συνοδευόμενος» από τον μεγάλο Ελληνα γιατρό. Κατά το στάδιο του μουσειογραφικού σχεδιασμού δόθηκε έμφαση στην τυπολογία και την υλικότητα τον κατασκευών. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως οι προθήκες σχεδιάστηκαν σύμφωνα με την τυπολογία των επίπλων της εποχής. Η μόνιμη έκθεση θα παρουσιαστεί με τις σύγχρονες μουσειολογικές πρακτικές και τις αρχές της ανανεωσιμότητας και της διαδραστικότητας. Η χρήση της τεχνολογίας θα κατέχει σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της μουσειακής αφήγησης δημιουργώντας μια αλληλεπίδραση μεταξύ του κοινού και των εκθεμάτων. Επιπλέον, η εκπαιδευτική αποστολή του Μουσείου αποτελεί προτεραιότητα. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα σχεδιάστηκαν με τις σύγχρονες μεθόδους της παιδαγωγικής και θα πραγματοποιούνται σε ειδική αίθουσα εκπαιδευτικών δράσεων που σχεδιάστηκε, σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής των εργαστηρίων μέσα στα οποία αφιέρωσε τη ζωή του ο Γεώργιος Παπανικολάου. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο γεγονός ότι οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν μέσα από μικροσκόπια εποχής. Ευελπιστούμε οι νέοι να εμπνευστούν και μέσα από τα μικροσκόπια του Μουσείου μας να μυηθούν και να γεννηθούν νέοι οικουμενικοί επιστήμονες.
Ποια είναι τα μηνύματα του κόσμου που έχετε αφουγκραστεί από την τοπική κοινωνία, αλλά και την ευρύτερη περιοχή όσον αφορά το Μουσείο;
Αθ. Αθανασιάς: Οι κάτοικοι της Κύμης και της ευρύτερης περιοχής είναι θετικοί και ανυπομονούν για την έναρξη λειτουργίας του Μουσείου. Τα μηνύματα που λαμβάνουμε από την τοπική κοινωνία είναι πολύ ενθαρρυντικά, καθώς κατανοεί τη σημασία της ίδρυσης του Μουσείου, τόσο για την ανάδειξη του σπουδαίου ιατρού όσο και για την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Με την έναρξη λειτουργίας του Μουσείου προωθείτε η πολιτιστική κληρονομιά, η επιστήμη, η εκπαίδευση, με την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα ενθαρρύνει τη νέα γενιά στην ενασχόληση της με την επιστήμη, τις τέχνες και τα γράμματα. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε το πρώτο εργαστήριο χαρακτικής με την προσωπογραφία του μεγάλου ερευνητή που σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε από κοινού με την κ. Ζιώγα στην πατρική οικία, αμέσως μετά την παρουσίαση της μουσειολογικής- μουσειογραφικής μας μελέτης, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με μεγάλη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Παράλληλα, το Μουσείο οφείλει να αφουγκράζεται την κοινωνία και να ευαισθητοποιεί για κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα. Η μοναδικότητά του, ενισχύει το κίνητρο για τουρισμό και οικονομική ανάπτυξη, συνεισφέροντας ουσιαστικά στην τοπική οικονομία.
Σίγουρα αρκετοί οι αναγνώστες μας θα εντάξουν στις διακοπές τους μια επίσκεψη στο Μουσείο Παπανικολάου. Ας κλείσουμε με ένα δικό σας μήνυμα.
Ηλιάνα Ζιώγα: Ευχή όλων μας είναι το Μουσείο Γεωργίου Παπανικολάου να αποτελέσει έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς οργανισμούς της Εύβοιας, με εθνική και παγκόσμια εμβέλεια. Ηδη από την ανακοίνωση ίδρυσης του μουσείου έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής, εκπαιδευτικής κοινότητας και του ευρέος κοινού.
Καλωσορίζουμε, λοιπόν, με χαρά όλους όσοι αποφασίσουν να συμπεριλάβουν στο πρόγραμμα των διακοπών τους μια επίσκεψη στο Μουσείο μας. Εδώ, που η Ιστορία συναντά την Επιστήμη και η πολιτιστική κληρονομιά ενώνεται με σύγχρονη και εκπαιδευτική προσέγγιση, δημιουργήσαμε ένα χώρο από μουσείο σπίτι σε μουσείο τέταρτης γενιάς! Θα ανακαλύψετε την επιστημονική πορεία και τις καινοτόμες ανακαλύψεις του Γεωργίου Παπανικολάου μέσα από διαδραστικές εκθέσεις, αναπαραστάσεις εργαστηρίων και εκπαιδευτικά προγράμματα που ξεπερνούν τα σύνορα του χρόνου. Ενα ταξίδι που συνδυάζει τη μαγεία του παρελθόντος με την εξέλιξη της επιστήμης γεμάτο γνώση και πολιτισμό.
Του Νεκτάριου Ντ. Χορμοβίτη Πηγή: Εθνικός Κήρυξ
