Στο γραφικό νησί της Χίου, κάθε Μεγάλο Σάββατο, λαμβάνει χώρα ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ξακουστά έθιμα της Ελλάδας: ο ρουκετοπόλεμος.
Στο χωριό Βροντάδο, οι κάτοικοι χωρίζονται σε δύο ομάδες, και για περίπου 45 λεπτά, εκτοξεύουν χειροποίητες ρουκέτες μεταξύ των δύο ενοριών, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής. Ο Ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο με αιώνες ιστορίας, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χίου, μαγνητίζοντας πλήθος επισκεπτών που έρχονται να ζήσουν από κοντά αυτή την ασύγκριτη εμπειρία.
Στην Χίο, το Πάσχα συνδέεται με το έθιμο του “ρουκετοπολέμου”, το οποίο έχει τις ρίζες του στην εποχή της τουρκοκρατίας. Αυτό το έθιμο αναφέρεται σε έναν “πόλεμο” που διεξάγεται μεταξύ δύο ενοριών του Βροντάδου, την ενορία του Αγίου Μάρκου και την ενορία της Παναγίας της Ερειθανής. Αρχικά, το έθιμο ξεκίνησε από τα παιδιά των δύο ενοριών που έπαιζαν πετροπόλεμο με σφεντόνες. Στη συνέχεια, οι ενήλικοι άρχισαν να συμμετέχουν, με αποτέλεσμα οι σφεντόνες να αντικατασταθούν από πυροτεχνήματα. Αρχικά, τη νύχτα της Ανάστασης, οι ναυτικοί έφερναν κανονάκια από πλοία που παροπλίζονταν και έριχναν κανονιές από την αυλή μιας εκκλησίας στην άλλη, γιορτάζοντας έτσι την Ανάσταση. Με τον δυνατό κρότο τους, προσπαθούσαν να σπάσουν τα τζάμια της “αντίπαλης” εκκλησίας, χρησιμοποιώντας όμως μόνο πυρίτιδα. Αυτή η παράδοση συνεχίστηκε για πολλά χρόνια, αλλά κατά την Ανάσταση του 1889, για αδιευκρίνιστους λόγους, αυτός ο “πόλεμος” άρχισε να ξεφεύγει εκτός ελέγχου. Η κατάσταση έγινε ανησυχητική όταν οι “αντίπαλοι” άρχισαν να χαλάνε τις βοτσαλωτές αυλές των εκκλησιών για να γεμίσουν με βότσαλα τα κανονάκια, με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ατυχημάτων. Μετά την επέμβαση των Τούρκων, τα κανονάκια κατασχέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο κάστρο λόγω φόβου για πιθανή εξέγερση των κατοίκων.
Μετά από αυτό το συμβάν, οι πιστοί των δύο εκκλησιών άρχισαν να σκέφτονται μια νέα προσέγγιση για να συνεχίσουν την “αντιπαλότητα” με κάτι εντυπωσιακό, αλλά που να μην παραβιάζει τους κανόνες που έθεταν οι Τούρκοι. Η λύση βρέθηκε από τους πιστούς του Αγίου Μάρκου και τον πυροτεχνουργό Κορακάκη, ο οποίος είχε το εργαστήριό του στην πόλη. Αυτοί κατασκεύασαν μερικές πυραύλους, τις οποίες μετέφεραν στο Βροντάδο. Παράλληλα, αποκάλυψαν το μυστικό τους στους πιστούς της Παναγίας της Ερειθιανής, ώστε να συνεχιστεί η “αντιπαλότητα”.Έτσι ξεκίνησε η νέα εποχή του ρουκετοπολέμου. Αρχικά προμηθεύονταν τις ρουκέτες από τον Κορακάκη, αλλά περίπου το 1900 άρχισαν να τις κατασκευάζουν μόνοι τους. Στην αρχή, οι ρουκέτες εκτοξευόνταν από τα στέγαστρα των εκκλησιών, αλλά μετά από μερικά ατυχή περιστατικά, η εκτόξευση συνεχίστηκε μέχρι σήμερα από τα χωράφια γύρω από τις εκκλησίες.Οι Παναγούσοι έχουν ως στόχο τον τρούλο και το Λιονταράκι του Αγίου Μάρκου, ενώ οι Αγιομαρκούσοι έχουν ως στόχο το ρολόι της Παναγιάς της Ερειθιανής.
Με εξαίρεση τα χρόνια της γερμανικής κατοχής, κατά τα οποία για οικονομικούς λόγους υπήρξε κίνδυνος να διακοπεί, καθώς και τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, λόγω απαγόρευσης, το έθιμο συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το έθιμο αυτό συγκεντρώνει πολλούς επισκέπτες λόγω της μοναδικότητάς του και του εντυπωσιακού θεάματος που προσφέρει.
Οι αιώνιοι “Αντίπαλοι”
1)Ο Ναός του Αγίου Μάρκου
Χτισμένος τον 16ο αιώνα, ο Ναός του Αγίου Μάρκου στο Βροντάδο Χίου αποτελεί ένα μνημείο πλούσιας ιστορίας και αστείρευτης πίστης. Σαν άγαλμα σμιλεμένο από τον χρόνο, ο ναός φέρει τα σημάδια αιώνων, αφηγώντας μια ιστορία γεμάτη δοκιμασίες και αναγεννήσεις.Αρχικά μονόκλιτος, γύρω στο 1783 απέκτησε ένα δεύτερο κλίτος, μαρτυρώντας την αυξανόμενη πίστη και τις ανάγκες της κοινότητας. Το 1822, η σφοδρή σφαγή της Χίου άφησε τον ναό έρημο και καμένο, θύμα της τυραννίας. Μα η φλόγα της πίστης δεν έσβησε. Το 1845, ο ναός ανοικοδομήθηκε, όρθιος ξανά, σύμβολο ελπίδας και ανθεκτικότητας. Σαν φοίνικας από τις στάχτες, ο Άγιος Μάρκος αναγεννήθηκε. Δυστυχώς, η μοίρα έπαιξε άσχημο παιχνίδι. Ο καταστροφικός σεισμός του 1881 ισοπέδωσε τον ναό, αφήνοντας μόνο μνήμες. Αλλά η θέληση του λαού ήταν αδιαμφισβήτητη. Το 1885, η ανοικοδόμηση άρχισε ξανά. Μέσα από κόπους και θυσίες, ο ναός ορθώθηκε για τρίτη φορά, τρίκλιτος πλέον, μνημείο αστείρευτης πίστης και αστείρευτου πνεύματος.Το 1949, ο τρούλος υπέστη ζημιές, αλλά και πάλι η κοινότητα ανταποκρίθηκε. Ο τρούλος ανακατασκευάστηκε, διατηρώντας την ακεραιότητα του ναού. Μέχρι τη δεκαετία του ’50, ο ναός κοσμούνταν από ξύλινο τέμπλο. Στη συνέχεια, αντικαταστάθηκε με μαρμάρινο, το οποίο κοσμεί τον ναό μέχρι σήμερα, μαρτυρώντας την αφοσίωση των πιστών.
2)Η Παναγία Ερειθιανή
Στολισμένη με το όνομα της αρχαίας Ερυθραίας, η Παναγία Ερειθιανή δεσπόζει στο Βροντάδο Χίου, μνημείο πίστης και αφοσίωσης. Από τα βάθη των αιώνων, στέκεται αγέρωχη, γράφοντας ιστορία με χρυσές γραμμές. Χτισμένη σε άγνωστη χρονολογία, η Ερειθιανή συγκαταλέγεται στους παλαιότερους προσεισμικούς ναούς της Χίου. Η σκιά της ιστορίας αγγίζει κάθε γωνιά της, αφηγώντας ιστορίες πίστης και θρησκευτικής ευλάβειας. Κάτω από την κυριαρχία των Γενοβέζων, η Ερειθιανή, όπως και πολλοί άλλοι ναοί, πέρασε σε ξένα χέρια. Το 1660, όμως, χάρη στις άοκνες προσπάθειες του μητροπολίτη Χίου Ιγνάτιου Νεοχώρη, επέστρεψε στους Χιώτες, σύμβολο ελπίδας και απελευθέρωσης. Πριν από το 1821, η Ερειθιανή λειτούργησε ως μοναστήρι, προσφέροντας καταφύγιο στους άρρωστους και άστεγους της περιοχής. Μία όαση αλληλεγγύης και αγάπης στους δύσκολους καιρούς. Η σφαγή του 1822 άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της. Ο ναός πυρπολήθηκε, σκορπώντας θλίψη και καταστροφή. Πολλοί από τους πιστούς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, φεύγοντας για Σύρο, Πελοπόννησο και αλλού. Μετά το 1830, άρχισαν να επιστρέφουν, φέρνοντας μαζί τους την ελπίδα για αναγέννηση. Ο ναός ανοικοδομήθηκε σιγά σιγά, με την αμέριστη υποστήριξη των ενοριτών, και το 1840 άνοιξε ξανά τις πόρτες του, έτοιμος να αγκαλιάσει την πίστη και την ελπίδα. Ο αρχιτεκτονικός του ρυθμός αποτελεί ένα γοητευτικό μίγμα βασιλικής και γοτθικού, ενώ η βοτσαλωτή αυλή, ολοκληρωμένη το 1892, προσδίδει μία μοναδική αύρα γαλήνης και περισυλλογής.Η Παναγία Ερειθιανή, στέκει αγέρωχη, μνημείο αφοσίωσης, θάρρους και ανθεκτικότητας. Σαν φάρος πνευματικότητας, φωτίζει τον δρόμο για τους πιστούς, υψώνοντας ύμνο στην πίστη και την αστείρευτη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος.
Το Χρονικό του Ρουκετοπόλεμου: Προετοιμασία
Η φλόγα του ρουκετοπόλεμου αρχίζει να σιγοκαίει από τα μέσα του καλοκαιριού. Σιγά σιγά, οι ομάδες, γνωστές ως “παρέες”, σχηματίζονται, έτοιμες να αναλάβουν την κοπιώδη, αλλά και συναρπαστική, διαδικασία κατασκευής των ρουκετών.Κάθε “παρέα” υιοθετεί ένα μοναδικό όνομα,ο αριθμός των μελών κυμαίνεται από πέντε έως επτά, με τους νεαρούς να ηγούνται της προσπάθειας.
Η κατασκευή:
- Υλικά: Χαρτόνι, μπαρούτι, θειάφι, σπάγκος, καπνογόνα.
- Εργαλεία: Κοπίδια, ψαλίδια, πένσες, κατσαβίδια.
- Διαδικασία:
- Σχεδιασμός: Κάθε ρουκέτα σχεδιάζεται με προσοχή, λαμβάνοντας υπόψη την αεροδυναμική και την ισορροπία.
- Κατασκευή: Το χαρτόνι τυλίγεται και σφραγίζεται για να σχηματίσει τον κορμό.
- Γέμισμα: Το μπαρούτι και το θειάφι τοποθετούνται στο εσωτερικό, με ακρίβεια και προσοχή.
- Φτερά: Προστίθενται φτερά για σταθερότητα στην πτήση.
- Κεφάλι: Τοποθετείται το καπνογόνο, δίνοντας χρώμα και φινέτσα στην ρουκέτα.
Μία χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία:
- Η κατασκευή κάθε ρουκέτας μπορεί να διαρκέσει από μερικές ώρες έως και μία ολόκληρη μέρα.
- Απαιτείται υπομονή, επιμονή, ομαδικότητα και, φυσικά, γνώσεις πυροτεχνικής.
- Η ασφάλεια αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Κάθε ρουκέτα ελέγχεται σχολαστικά πριν από την εκτόξευση.
Η προετοιμασία για τον ρουκετοπόλεμο δεν είναι απλά μια κατασκευαστική διαδικασία. Είναι μια ιεροτελεστία, μια συλλογική έκφραση πίστης, αφοσίωσης και λαϊκής παράδοσης.
Το Μεγάλο Σάββατο: Η Ατμόσφαιρα Ηλεκτρίζεται
Η Μεγάλη Παρασκευή σηματοδοτεί την έναρξη της τελικής ευθείας. Οι ομάδες, έχοντας ολοκληρώσει την κατασκευή των ρουκετών, είναι σε ετοιμότητα για την κορύφωση του εθίμου.Μία βόλτα στα σοκάκια του Βροντάδου αρκεί για να νιώσει κανείς την ατμόσφαιρα να ηλεκτρίζεται. Οι βάσεις εκτόξευσης έχουν στηθεί, έτοιμες να εκτοξεύσουν χιλιάδες φωτεινά βέλη στον ουρανό.
Δοκιμαστικές βολές:
- Ο ήχος από τις εκρήξεις αντηχεί στα σοκάκια, δημιουργώντας ένα μεθυστικό μείγμα ενθουσιασμού και αδρεναλίνης.
- Κάθε ομάδα ελέγχει την ακρίβεια των ρουκετών, βεβαιώνοντας ότι θα βρουν τον στόχο τους.
Πειράγματα και χιούμορ:
- Η φιλική αντιπαλότητα μεταξύ των ομάδων φουντώνει.
- Αστεία, πειράγματα και προκλήσεις ανταλλάσσονται, δημιουργώντας ένα κλίμα χαράς και αισιοδοξίας.
Η νύχτα πέφτει:
- Σιγά σιγά, η ένταση ανεβαίνει.
- Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες παίρνουν τις θέσεις τους, ανυπομονώντας για το θέαμα.
- Ο ουρανός σιγά σιγά σκοτεινιάζει, έτοιμος να υποδεχτεί τα πυροτεχνήματα.
Η κορύφωση:
- Με το χτύπημα της καμπάνας που σηματοδοτεί την Ανάσταση, ο ουρανός μετατρέπεται σε καμβά.
- Χιλιάδες ρουκέτες εκτοξεύονται, δημιουργώντας ένα μοναδικό θέαμα γεμάτο φως, χρώμα και ενέργεια.
- Ο κρωγμός της νύχτας από τις εκρήξεις γίνεται ένα με τον πανηγυρικό ήχο των καμπαναριών.
Ο ρουκετοπόλεμος δεν είναι απλά ένα έθιμο. Είναι μια έκφραση πίστης, χαράς και αισιοδοξίας. Είναι η νίκη της ζωής έναντι του θανάτου, το φως που διώχνει το σκοτάδι.
Παλιά Έθιμα: Η Παρέλαση των Ρουκετατζήδων
Στο παρελθόν, η ενορία του Αγίου Μάρκου ζούσε μια ξεχωριστή εμπειρία το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου. Μία παρέλαση ρουκετατζήδων, γεμάτη χρώμα και ενθουσιασμό, ξεδιπλωνόταν στα σοκάκια της περιοχής.Ο “μπροστάρης”, καβάλα σε άλογο και κρατώντας την ελληνική σημαία, ηγούνταν της πομπής. Πίσω του, οι ρουκετατζήδες, με τις ρουκέτες στους ώμους, ακολουθούσαν περήφανοι, έτοιμοι να τιμήσουν την παράδοση.Η ατμόσφαιρα ήταν πανηγυρική. Ο ήχος από τα τύμπανα και τις σάλπιγγες αντηχούσε στα σοκάκια, ενώ οι κάτοικοι έβγαιναν στα μπαλκόνια για να χειροκροτήσουν.Η παρέλαση έμοιαζε με θρίαμβο, μια γιορτή της πίστης, της αφοσίωσης και της λαϊκής παράδοσης.Σήμερα, η παρέλαση δεν πραγματοποιείται πλέον.Ωστόσο, η μνήμη της παραμένει ζωντανή, υπενθυμίζοντας στους Βρονταδούσους την πλούσια κληρονομιά τους και την αστείρευτη αγάπη τους για το έθιμο του ρουκετοπόλεμου.
Είναι σημαντικό να διατηρούμε ζωντανές τις μνήμες και τα έθιμα του παρελθόντος.
Αποτελούν κομμάτι της ταυτότητάς μας και μας συνδέουν με τις ρίζες μας.
Η πρόκληση είναι να βρούμε τρόπους να ενσωματώσουμε τα παλιά έθιμα στη σύγχρονη πραγματικότητα, διατηρώντας παράλληλα την αυθεντικότητα και το πνεύμα τους.
Αναβίωση της Παρέλασης
Από το 2002, η παρέλαση των ρουκετατζήδων έχει αναβιώσει, φέρνοντας ξανά στους δρόμους του Βροντάδου την ατμόσφαιρα θριάμβου και πανηγυριού.Πλέον, η πομπή δεν περιορίζεται σε μία ενορία. Ρουκετατζήδες από τον Άγιο Μάρκο και την Παναγία Ερειθιανή συμμετέχουν, ενωμένοι στην αγάπη τους για το έθιμο.Η αναβίωση ξεκινά από το δημαρχείο το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου. Εκεί, οι ομάδες ανταλλάσσουν πειράγματα και χιουμοριστικά στιχάκια, δημιουργώντας ένα κλίμα χαράς και αισιοδοξίας.Στη συνέχεια, η παρέλαση χωρίζεται, με τους ρουκετατζήδες να κατευθύνονται προς τις αντίστοιχες ενορίες τους.Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίζεται καθώς οι ομάδες παίρνουν θέση μάχης, έτοιμες για την κορύφωση του εθίμου, την ανταλλαγή ρουκετών.
Ξεκινά με το προειδοποιητικό σφύριγμα, σηματοδοτώντας την έναρξη της “μάχης”. Καθώς η νύχτα προχωρά, η ένταση κλιμακώνεται, με πυραύλους να εκτοξεύονται ολοένα και πυκνότερα. Η καμπάνα για την Ανάσταση φέρνει μια προσωρινή εκεχειρία. Οι “εχθροπραξίες” σταματούν, καθώς οι πιστοί κατευθύνονται προς τις εκκλησίες για να λάβουν μέρος στη Θεία Λειτουργία.Το “Χριστός Ανέστη” σηματοδοτεί το απόγειο της μάχης. Χιλιάδες ρουκέτες εκτοξεύονται ταυτόχρονα, δημιουργώντας ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Ο ουρανός γεμίζει φως και χρώμα, ενώ οι πανηγυρισμοί και οι φωνές αντηχούν στα σοκάκια.Η νύχτα μετατρέπεται σε μέρα, με τις φωτεινές τροχιές των ρουκετών να χαράζουν τον ουρανό.
Η “Συμφιλίωση”: Νίκη της Αγάπης και της Φιλίας
Με την έλευση της Κυριακής του Πάσχα, οι ρουκετατζήδες, έχοντας αφήσει πίσω τους τον “πόλεμο” των ρουκετών, πραγματοποιούν μια αυτοψία στις αντίπαλες ενορίες.Σκοπός είναι να καταγράψουν τις ζημιές που προκλήθηκαν από τις ρουκέτες, μια πράξη που φέρνει στο προσκήνιο πειράγματα και χιουμοριστικά σχόλια.Ποιος είναι ο νικητής; Η ερώτηση αιωρείται, χωρίς όμως να υπάρχει μια σαφής απάντηση.Στον ρουκετοπόλεμο, δεν υπάρχουν νικητές και χαμένοι.Υπάρχει μόνο η χαρά της συμμετοχής, η αφοσίωση στην παράδοση και η αίσθηση της κοινότητας. Η “μάχη” δίνει τη θέση της στη “συμφιλίωση”.Οι ρουκετατζήδες, κάποτε αντίπαλοι, δίνουν τα χέρια, αφήνοντας πίσω τους τυχόν εντάσεις. Κλείνουν το ραντεβού για την επόμενη χρονιά, με την αγάπη και τη φιλία να θριαμβεύουν.
Η Ανάσταση στο Βροντάδο δεν είναι μόνο ένα θρησκευτικό γεγονός ο ρουκετοπόλεμος.Είναι μια γιορτή της χαράς, της ομαδικότητας και της συγχώρεσης.Είναι μια υπενθύμιση ότι η πίστη, η παράδοση και η αγάπη μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά.Ο ρουκετοπόλεμος, με την ατμοσφαιρική “συμφιλίωση” στο τέλος του, αποτελεί ένα μοναδικό παράδειγμα αυτής της αρμονικής συνύπαρξης.
Ο ρουκετοπόλεμος είναι μια ζωντανή παράδοση που αγγίζει την ψυχή και αφήνει μια γλυκιά αίσθηση ελπίδας και αισιοδοξίας.
Το πιο κάτω απόφθεγμα είναι χαρακτηριστικό του κλίματος που επικρατεί.
«Εμείς κι αν πολεμήσαμε
κακία δεν θα μείνει
την άλλη μέρα της Λαμπρής
εκλείσαμε Ειρήνη.»
Με πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου
