Υπάρχουν άνθρωποι ερωτευμένοι με την Αμοργό. Εχουν χαρτογραφήσει τα μονοπάτια της, έχουν φτιάξει εξειδικευμένα blogs και οδηγούς, έχουν καταγράψει τα σπάνια έθιμά της και έχουν συγγγράψει ολόκληρους τόμους βιβλίων για την ιστορία της: όπως η ακούραστη αρχαιολόγος κα Λίλα Μαραγκού, η οποία έχει περπατήσει σε όλο το νησί με τους φοιτητές της, και έχει κάνει πολλές έρευνες και ανασκαφές.
Η Χοζοβιώτισσα
Ανηφορίζοντας με κόπο τα ατέλειωτα σκαλοπάτια που οδηγούν στο σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο του νησιού, θαυμάζεις την απίστευτη και υποβλητική θέα στα βαθιά μπλε νερά και αναλογίζεσαι με ποιόν τρόπο το μοναστήρι αυτό «κρεμάστηκε» πάνω από τους απειλητικούς γκρεμούς του Προφήτη Ηλία.
Αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, η Μονή της Χοζοβιώτισσας αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα στο Αιγαίο και χιλιάδες άνθρωποι έρχονται εδώ στις 20 Νοεμβρίου που γιορτάζει. Το μοναστήρι μοιάζει με απόρθητο φρούριο και το εσωτερικό του είναι ένας μικρός -και πολύ φροντισμένος από τους μοναχούς- λαβύρινθος. Έχει οκτώ ορόφους, ο καθένας με μόλις 5 μέτρα πλάτος. Στον ψηλότερο όροφο, από όπου η θέα στο Αιγαίο είναι εξαίσια, βρίσκεται το καθολικό με τις βυζαντινές εικόνες της Χοζοβιώτισσας, της Παναγίας Πορταΐτισσας (Θεοτοκιό) του 15ου αιώνα, του Άη Γιώργη του Βαρσαμίτη, της Δέησης του Γεννάδιου, του 17ου αιώνα με τη θαυματουργή διάσωση πλοίου των μοναχών της Πάτμου που ταξίδευαν προς την Αμοργό και άλλες. Η χρονολόγηση της αρχικής οικοδομικής φάσης της μονής υπολογίζεται, σύμφωνα με την προφορική παράδοση, στον 9ο αιώνα. Θεωρείται ότι ανακαινίστηκε για πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό το 1088. Εάν βρεθείτε στο νησί το Πάσχα θα έχετε την τύχη να πάρετε μέρος στις λιτανείες με τις οποίες μεταφέρονται τρεις εικόνες του μοναστηριού σε πολλά μέρη της Αμοργού.
Η Χώρα
Το κάστρο, οι ανεμόμυλοι, η Χώρα με την χαρακτηριστική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική: ένα υπέροχο σύνολο φτιαγμένο από τη φύση και τον άνθρωπο θα σας υποδεχθεί στην περιοχή της πρωτεύουσας της Αμοργού. Είναι από τις ωραιότερες στο Αιγαίο, κτισμένη με αμυντική αρχιτεκτονική, λόγω του κινδύνου των επιδρομών από Σαρακηνούς πειρατές. Από εκεί περνούν τα μονοπάτια και οι δρόμοι προς τα δυο άκρα του νησιού. Περπατήστε στο Πλατύστενο, το κεντρικό σοκάκι της, με τα μαγαζιά, τα καφέ, τα εστιατόρια. Εδώ, θα δείτε το θαυμάσιο κτίριο Γαβρά που φιλοξενεί την Αρχαιολογική Συλλογή, την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, το Πλατεάκι με τις εκκλησίες του, το Άνω Πλατεάκι από όπου μπορείτε να βγείτε στην ανατολική είσοδο του οικισμού – τη λεγόμενη Εμπροστιάδα.
Άλλες ωραίες βόλτες είναι προς τους ανεμόμυλους στην περιοχή του Τρούλλου -και ειδικότερα στον λεγόμενο Καλογερικό, από όπου θα απολαύσετε υπέροχη θέα-, προς τη Λότζια, την ενετική πλατεία με την Κοίμηση της Θεοτόκου, και προς τη γειτονιά των Βορεινών όπου θα θαυμάσετε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία των κτισμάτων που διατηρούνται ακόμη σε καλή κατάσταση. Υπάρχουν πολλά εστιατόρια, καφέ και μικρά ξενοδοχεία. Στα χαρακτηριστικά ασπρισμένα στενά με τις εμπροστιάδες (θολωτές στοές) θα βρείτε ωραία καφέ, γλυκοπωλεία και μπαράκια. Παντού σερβίρουν ρακόμελα και ψημένη αμοργιανή ρακή.
Οι μύλοι της Χώρας
Η βόλτα στην κορυφογραμμή με τη συστοιχία των ανεμόμυλων είναι εμπειρία και όταν φυσάει νομίζεις ότι ανά πάσα στιγμή θα απογειωθείς. Δύσκολο να φανταστείς πώς θα ένιωθαν οι παλιοί κάτοικοι της Χώρας όταν οι αρχικοί 14 μύλοι λειτουργούσαν. Και μόνο αν μπεις -όπως κάναμε εμείς- μέσα σε έναν από αυτούς και ακούσεις πώς σείεται συθέμελα από τον άνεμο, μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει όταν τα πανιά αυτού του «ιστιοπλοϊκού στη στεριά», γυρίζουν. Σήμερα, έχουν μείνει 11 από τους ανεμόμυλους που άλλοτε τροφοδοτούσαν τις οικογένειες της Χώρας. Οι περισσότεροι είναι σε κακή κατάσταση και κάποιοι έτοιμοι να «βουλήσουν» (γκρεμιστούν). Σταμάτησαν να λειτουργούν τον 20ό αιώνα -αλλά στο διάστημα της Κατοχής άλεθαν, παραβιάζοντας τις διαταγές των κατακτητών.
Το κάστρο της Χώρας και οι εκκλησίες του
Η θέα από το κάστρο κόβει την ανάσα. Τον οχυρό βράχο μοιάζουν σαν να παραστέκουν το εκκλησάκι της Κυρά Λεούσας, που είναι το παλαιότερο της Χώρας, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Κωνσταντίνος και ο Άγιος Ιωάννης Θεολόγος. Γύρω από τον οχυρό βράχο αναπτύχθηκε ο οικιστικός πυρήνας του ωραίου οικισμού από τη Βυζαντινή εποχή. Το 1207 ο Μάρκος Σανούδος, ιδρυτής του δουκάτου της Νάξου, παραχώρησε στους αδερφούς Γκίζι την Τήνο και τη Μύκονο και ως προσάρτηση την Αμοργό μαζί με την Σκύρο, τη Σκόπελο και τη Σέριφο. Το 1209 οι Γκίζι ενίσχυσαν τον οχυρωματικό τοίχο με πολεμίστρες. Στο κάστρο κατέφευγαν οι κάτοικοι όταν γίνονταν επιδρομές των πειρατών.
Η Αγία Άννα
Όλη η περιοχή της Αγίας Άννας έχει γίνει γνωστή από την ταινία «Le Grand Bleu» του Luc Beson (1988), μία από τις πιο επιτυχημένες του γαλλικού σινεμά, με βραβείο από τη Γαλλική Ακαδημία Κινηματογράφου. Έκανε την Αμοργό γνωστή σε όλο τον κόσμο και προσέλκυσε τότε πολλούς Γάλλους τουρίστες. Η ταινία αφορά την ιστορία δυο φίλων πρωταθλητών της ελεύθερης κατάδυσης, των οποίων τα παιδικά χρόνια εκτυλίσσονται στο νησί τη δεκαετία του 1960. Η κατάβαση από τον γεμάτο στροφές δρόμο προς την Αγία Άννα, αν και σύντομη, είναι μια από τις ωραιότερες διαδρομές στην Αμοργό και το απίθανο βαθύ μπλε χρώμα της θάλασσας μένει για πάντα χαραγμένο στη μνήμη. Η παραλία είναι μικρή, τα νερά διάφανα και τα βράχια προσφέρονται για βουτιές.
Η Αιγιάλη
Όποιοι ταξίδευαν πριν από 20-25 χρόνια στην Αμοργό θυμούνται τις σειρές των sleeping bags, τις υπαίθριες κατασκηνώσεις με τις φωτιές, τα υποτυπώδη beach bars και τα φτωχικά δωμάτια για την γενιά των εγχώριων χίπις που είχαν κάνει προορισμό διακοπών τους την Αιγιάλη. Πλέον, το ένα από τα δύο λιμάνια όπου δένει το πλοίο της γραμμής, η Γιάλη, όπως τη λένε οι ντόπιοι, είναι ο πιο ανεπτυγμένος τουριστικά οικισμός του νησιού, όπου τα καλοκαίρια γίνεται το αδιαχώρητο. Έχει πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια και διαμερίσματα, μικρά ξενοδοχεία, καφέ-μπαρ, μαγαζιά και μερικά καλά εστιατόρια με φρέσκο ψάρι και ελληνική κουζίνα. Η μεγάλη αμμώδης παραλία ξεκινάει κοντά στο λιμάνι όπου βρίσκεται ο πεζόδρομος με τα μαγαζιά, συνεχίζεται στην περιοχή Λακκί, με τα beach bars, και καταλήγει ως Φωκιότρυπα. Επάνω από την Αιγιάλη υπάρχει ο όμορφος οικισμός Ποταμός, του οποίου ήταν επίνειο.
Τα Κατάπολα
Ο «αρχαίος λιμήν» (Κατάπολα -κατά την πόλιν), βαθύς και απάνεμος, ήταν πολύ σημαντικός για την ανάπτυξη της αρχαίας Μινώας, ερείπια της οποίας βρίσκονται ψηλότερα από τα Κατάπολα, αλλά και όλης της Αμοργού. Είναι ένα από τα δύο λιμάνια όπου δένει το πλοίο της γραμμής, έχει ψαροταβέρνες, καφέ, ενοικιαζόμενα δωμάτια και ξενοδοχεία και αποπνέει την αίσθηση παλαιότερων δεκαετιών.
Βασικό του αξιοθέατο είναι η Παναγία Καταπολιανή: υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις πως από κάτω της υπάρχουν τα θεμέλια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, κτισμένης με τη σειρά της επάνω σε αρχαίοι ιερό του Απόλλωνα -όπως έδειξε η έρευνα της φημισμένης αρχαιολόγου που έκανε πολλές ανασκαφές στην Αμοργό, κας Λίλας Μαραγκού. Αξίζει να κάνετε τον παραλιακό περίπατο προς την παραλία Κάτω Ακρωτήρι, προς το Ραχίδι και προς το γειτονικό Ξυλοκερατίδι με ταβέρνες και ουζερί κοντά στη θάλασσα.
Τα Θολάρια
Το θαυμαστό ορεινό χωριό προς την πλευρά της Αιγιάλης, διατηρεί το χρώμα και την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του. Επίκεντρο είναι η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων με τον χαρακτηριστικό μπλε τρούλο, τα διπλά κωδωνοστάσια και τα σκούρα κόκκινα περιγράμματα: από εκεί μπορείτε να κάνετε βόλτα προς την Καμάρα. Αξίζει να καθίσετε στα παλιά καφενεία που σερβίρουν ρακόμελα, ψημένη αμοργιανή ρακή και μεζέδες, καθώς και στα ταβερνάκια του χωριού. Λειτουργούν μικρά ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Σε κοντινή απόσταση από τα Θολάρια, στο λόφο Βίγλα, βρισκόταν η αρχαία Αιγιάλη.
Η Λαγκάδα
Το μεγάλο και όμορφο χωριό είναι η πρωτεύουσα της περιοχής της Αιγιάλης. Στα σοκάκια του θα βρείτε τα πάντα -από μανάβικα και παντοπωλεία, μέχρι ταβέρνες, έθνικ καφέ-μπαρ, ενοικιαζόμενα δωμάτια. Θα περπατήσετε στη Λόζα και μετά προς την Αγία Σοφία και την Αγία Βαλιώτισσα. Μερικά από τα σπίτια εκτός από κυκλαδίτικα στοιχεία, έχουν και νεοκλασικά. Στην Κάτω γειτονιά υπάρχει ένας λόφος πάνω στον οποίο ήταν κτισμένο το κάστρο της Λαγκάδας.
Ο Άη Γιώργης ο Βαρσαμίτης
Η εκκλησία είναι τρίκλιτη, καμαροσκεπής βασιλική του 16ου αιώνα, κτισμένη πάνω σε παλαιότερους ναούς, όπως πιθανολογείται. Έχει συνδεθεί με μια παλαιότατη τελετή υδρομαντείας που αναφέρεται από περιηγητές το 1651. Στα παλιά χρόνια στο πηγομαντείο προσέφευγαν για να «ανοίξουν αγίασμα» όχι μόνο Αμοργιανοί, αλλά και άνθρωποι από τα γύρω νησιά. Η πίστη στο αγίασμα ήταν απόλυτη και σχεδόν κανείς δεν έκανε αγοραπωλησίες, γάμους, ταξίδια, σπουδές αν δεν συμβουλευόταν τον Άη Γιώργη τον Βαρσαμίτη. Όπως λένε οι ντόπιοι, χιλιάδες φορές η πρόβλεψη έχει βγει αληθινή. Το «λάλον ύδωρ» σίγησε το 1967 μετά από απόφαση της Μητρόπολης Θήρας, Αμοργού και Νήσων και κλείστηκε με τσιμέντο το σημείο απ’ όπου υπήρχε πρόσβαση στην πηγή.
Ο πύργος της Αγίας Τριάδας
Το στιβαρό κτίσμα είναι ο καλύτερα σωζόμενος πύργος ορθογώνιου σχήματος στις Κυκλάδες. Χρονολογήθηκε στον 4ο αιώνα π.Χ. και βρίσκεται κοντά στο Χωριό, στην περιοχή της Αρκεσίνης. Οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι μαζί με τον πύργο Γιαννούλη και αυτόν στο Πυργί ήταν τμήμα ενός δικτύου φρυκτωριών από όπου μεταδίδονταν φωτεινά σήματα σε περίπτωση ανάγκης. Τον χρησιμοποιούσαν όμως και ως κατοικία. Πλάι του υπάρχει αγροτική εγκατάσταση που έχει αναστηλωθεί και περιλαμβάνει φούρνο, τυροκομείο, ζευγόσπιτα.
Τα παλιά καφενεία της Αμοργού
Είναι συγκινητικό το ότι στην Αμοργό συναντάς ακόμη τόσα πολλά παλιά καφενεία: από τα Κατάπολα μέχρι τα Θολάρια και από τη Λαγκάδα μέχρι την Αρκεσίνη και τον Βρούτση, τα καφενεία με τα φθαρμένα μωσαϊκά, τα αλλεπάλληλα στρώματα λαδομπογιάς, τα δεκάδες αντικείμενα, τα φθαρμένα τραπεζάκια και το έμψυχο «δυναμικό» τους -παππούδες αλλά και τουρίστες που απολαμβάνουν ελληνικό καφέ και αναψυκτικά ή μεζέδες– βρίσκονται εκεί για να σου θυμίζουν την παλιά Ελλάδα.
