Οικογενειακό ταξίδι στην αρχαία Δωδώνη

Ο μύθος των μαύρων περιστεριών θα γοητεύσει τα παιδιά, όπως και ο ίδιος ο χώρος της αρχαίας Δωδώνης.

Οι οικογενειακές διακοπές στα Ιωάννινα αξίζει να συνδυαστούν με μια περιήγηση στον φημισμένο αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης -άλλωστε απέχει από την πόλη λιγότερο από μισή ώρα. Όταν επιστρέψετε, μπορείτε να επισκεφθείτε το αρχαιολογικό μουσείο για να δείτε τη συλλογή ευρημάτων που εκτίθενται σε μια ξεχωριστή αίθουσα. Πρόκειται για τις ερωτήσεις των αρχαίων προσκυνητών προς το μαντείο του Δια γραμμένες σε λεπτά μολύβδινα πινάκια. Το τοπίο που θα σας υποδεχτεί στη Δωδώνη είναι εντυπωσιακό και θα απολαύσετε την ομορφιά του σε όλη τη διάρκεια της περιήγησής σας στον χώρο.

Το μαντείο κτίστηκε σε μια εύφορη, καταπράσινη κοιλάδα που σχηματίζεται ανάμεσα στο αρχαίο όρος Τόμαρος (Ολύτσικας) και τη Μεγάλη Ράχη -και φυσικά δεν επιλέχθηκε τυχαία. Φανταστείτε ότι για αιώνες, τα μνημειακά κτίσματα ήταν κάτω από τη γη καλυμμένα από λιβάδια, προσχώσεις και βάλτους, μέχρι που άρχισαν να έρχονται στο φως από το 1875 και σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Ο μύθος για τα μαύρα περιστέρια

Στη Δωδώνη βρισκόταν ένας από τους ιερότερους τόπους της Ελλάδας, θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των Ηπειρωτών στα αρχαία χρόνια. Ήταν γνωστό από την ομηρική εποχή και αναφέρεται από τον Ηρόδοτο ως «το αρχαιότερον των εν Έλλησι χρηστηρίων..».

Ο ίδιος παρέθεσε και τον ωραίο μύθο που μπορείτε να μοιραστείτε με τα παιδιά. Λέει ότι από τη Θήβα στην Αίγυπτο, πέταξαν δυο μαύρα περιστέρια, το ένα από τα οποία πήγε στη Λιβύη και το άλλο στη Δωδώνη. Στην πρώτη, ιδρύθηκε το ιερό του Άμμωνα Δία. Στη Δωδώνη, το πουλί κάθισε πάνω σε μια βελανιδιά, το ιερό δέντρο του πατέρα των θεών. Τότε, μίλησε με ανθρώπινη λαλιά και είπε ότι εκεί έπρεπε να γίνει το μαντείο του.

Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης/Photo: Shutterstock

Η όμορφη φύση στην αρχαία Δωδώνη/Photo: Shutterstock

Η ιστορία του ιερού και του μαντείου με μια ματιά

Η περιοχή της Δωδώνης, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, κατοικήθηκε από την εποχή του Χαλκού. Πριν από τον Δία, λατρευόταν η Μητέρα Γη, θεά της γονιμότητας συνδεδεμένη με τη δενδρολατρεία. Οι Σελλοί (Ελλοί ή ‘Ελλοπες) που ανήκαν στο φύλο των Θεσπρωτών, εισήγαγαν τη λατρεία του Δία μαζί με της συζύγου του, Διώνης. Εκεί ο Δίας ονομάστηκε Νάιος, καθώς κατοικούσε (έναιε) στη ρίζα της ιερής φηγού (βελανιδιάς) μαζί με τη Διώνη. Αργότερα, προστέθηκε η λατρεία προς την Αφροδίτη και τη Θέμιδα. Γύρω στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα κτίστηκε ο πρώτος μικρός ναός με τρεις στοές ιωνικού ρυθμού. Ο μνημειακός χαρακτήρας του ιερού που ανακαλύφθηκε με την αρχαιολογική έρευνα οφείλεται στο μεγάλο, ενιαίο οικοδομικό πρόγραμμα που υλοποίησε ο Ηπειρώτης βασιλιάς Πύρρος τον 3ο αιώνα π.Χ. για να πετύχει και την πανελλήνια προβολή του. Τότε δημιουργήθηκαν τα ιερά της Θέμιδος, της Αφροδίτης και του Ηρακλή, γύρω από εκείνα του Δία και της Διώνης. Κτίστηκαν επίσης το θέατρο, το βουλευτήριο και το πρυτανείο, πλαισιωμένα από λαμπρές στοές. Το σύνολο των κτιρίων περιέβαλε περίβολος με τρεις πύλες.

Το ιερό καταστράφηκε το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς, αλλά αναστηλώθηκε με πρωτοβουλία του Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππου Ε’, οπότε και απέκτησε την τελική του μορφή. Μετά το 167 π.Χ., όταν επιβλήθηκε παντού η κυριαρχία των Ρωμαίων, το ιερό συντηρήθηκε και παρέμεινε ακμαίο ως το τέλος του ρωμαϊκού κόσμου τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Τι απέγινε η μαντική βελανιδιά; Φαίνεται ότι ξεριζώθηκε από κάποιον Ιλλυριό και κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της Ιερής Οικίας ανοίχτηκε τάφρος. Το μαντείο σιώπησε και με την επικράτηση του χριστιανισμού έγινε έδρα Επισκόπου.

Tα ερείπια του αρχαίου ιερού του Δία/Photo: Shutterstock

Η ιερή βελανιδιά και οι χρησμοί

Αυτή είναι μια ιστορία ασυνήθιστη, που πάντα κάνει εντύπωση στα παιδιά. Το αρχικό ιερό του Δία στη Δωδώνη ήταν στην ύπαιθρο και τις τελετουργίες εκτελούσαν στην ιερή βελανιδιά γύρω από την οποία υπήρχαν χάλκινοι λέβητες με τρίποδες.

Ο Παυσανίας την είχε χαρακτηρίσει «θέας άξια» και η επιλογή του συγκεκριμένου δέντρου δεν ήταν τυχαία. Το συναντάμε συχνά στην Ήπειρο, είναι δυνατό και ψηλό και οι καρποί του αποτελούσαν τροφή για τα ζώα και τους ανθρώπους που τους έψηναν. Επίσης, είναι ένα δέντρο που το χτυπούν συχνά οι κεραυνοί, το σύμβολο του Δία. Οι Σελλοί ιερείς ήταν μια ιδιαίτερη κάστα πνευματικών ανδρών. Χαρακτηρίζονταν ως «ανιπτόποδες» και «χαμαίευναι» -δηλαδή δεν έπλεναν ποτέ τα πόδια τους και κοιμούνταν κατάχαμα. Οι ιέρειες της Δωδώνης, που ονομάζονταν Πελειάδες, λόγω της ακατάληπτης ομιλίας τους που θύμιζε το κρώξιμο των περιστεριών, περπατούσαν ξυπόλυτες για να είναι σε επαφή με την ενέργεια της γης. Οι χρησμοί δίνονταν καθώς οι ιερείς εξηγούσαν το θρόισμα των φύλλων της ιερής βελανιδιάς και το πέταγμα των πουλιών.

Υπήρχαν κι άλλοι τρόποι μαντείας: από τους ήχους των περιστεριών, το κελάρυσμα του νερού της ιερής πηγής και το φύσημα του αέρα στους ιερούς χάλκινους τριποδικούς λέβητες. Μάλιστα, καθώς στην κοιλάδα της Δωδώνης υπάρχουν πολλά ρεύματα αέρα, η πρόσκρουση των λεβήτων ήταν συχνή και από αυτόν τον αδιάκοπο ήχο προήλθε η φράση «δωδωναίον χαλκείον», που χαρακτήριζε τους φλύαρους. Μια άλλη μέθοδος χρησμοδοσίας ήταν η περίφημη Κερκυραϊκή μάστιξ. Ήταν ένα μαστίγιο με αστραγάλους στις δερμάτινες άκρες του το οποίο κρατούσε ένα ομοίωμα παιδιού (αφιέρωμα των Κερκυραίων στο ναό) τοποθετημένο δίπλα σε χάλκινο λέβητα. Ο αέρας φυσούσε τις άκρες του μαστιγίου που χτύπαγαν τον λέβητα και από τους ήχους οι ιερείς έδιναν χρησμό.

Οι ερωτήσεις των πιστών προς τον Δία και τη Διώνη γράφονταν σε λεπτά φύλλα μολύβδου, τα χρηστήρια ελάσματα. Ο χρησμός δινόταν προφορικά -και σπάνια γραμμένος. Η ανακάλυψη τέτοιων πινακίων έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ταυτοποίηση του χώρου με το αρχαίο ιερό και προσέφερε στους ερευνητές έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών για την εποχή και τα ζητήματα που απασχολούσαν τους ανθρώπους -αρκετά από τα οποία μοιάζουν με τα σημερινά. Ήταν γραμμένα σε διάφορα αλφάβητα και διαλέκτους, αφού προέρχονταν από πολλά σημεία του τότε γνωστού κόσμου, σε μια περίοδο μεταξύ του 6ου και των μέσων του 2ου αι. π.Χ.

Πολλά από αυτά, εκτίθενται στο Αρχαιολογικό μουσείο των Ιωαννίνων και αξίζει να τα δείτε. Το στεφάνι της μαντικής βελανιδιάς ήταν το ιερό σύμβολο της Δωδώνης και απεικονιζόταν στα νομίσματα των Ηπειρωτών μαζί με τον Δία και τη Διώνη. Ο χάλκινος αετός που έγινε έμβλημα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ανακαλύφθηκε σε έναν μικρό ναό από τον Σωτήρη Δάκαρη, που είχε σημαντική συμβολή στην εξέλιξη της ανασκαφής και των αναστηλώσεων των μνημείων της Δωδώνης. Ήταν καθηγητής και μετά πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης είναι από τα μεγαλύτερα των αρχαίων χρόνων αφού μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 18.000 θεατές/Photo: Shutterstock

Ας δούμε το περίφημο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης

Ξεκινήστε την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο από το εντυπωσιακό θέατρο. Κλείστε τα μάτια και φανταστείτε την εικόνα του στην αρχαιότητα, όταν δέσποζε στην κατάφυτη κοιλάδα στους πρόποδες του Τόμαρου. Όπως είδαμε, το θέατρο κατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και για να γίνει το κοίλο του, αξιοποιήθηκε μια μεγάλη φυσική κοιλότητα στην πλαγιά του λόφου. Είναι από τα μεγαλύτερα των αρχαίων χρόνων αφού μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 18.000 θεατές.

Περιστοιχίζεται από αναλημματικούς τοίχους με 8 εντυπωσιακούς πύργους. Τέσσερις οριζόντιοι διάδρομοι χωρίζουν το κοίλο σε τρία τμήματα με 55 σειρές εδωλίων και στο κατώτερο διάζωμα κάθονταν οι επίσημοι. Η ορχήστρα έχει σχήμα ελλιπούς κύκλου και η σκηνή ήταν διώροφη.

Στα τέλη του 1ου αι. η ιστορία του θεάτρου πήρε μια άλλη τροπή, επειδή χρησιμοποιήθηκε σαν αρένα για θηριομαχίες και μονομαχίες. Μάλιστα, στο κατώτερο τμήμα του κατασκευάστηκε τοίχος για την προστασία των θεατών, ο οποίος απέκοψε το προσκήνιο και τη σκηνή. Στα παρασκήνια φύλαγαν τα ζώα, που ήταν ταύροι και αγριόχοιροι. Στο κέντρο του τοίχου της αρένας υπήρχε το καταφύγιο των αγωνιζομένων. Όταν βρέθηκε, το θέατρο ήταν εντελώς κατεστραμμένο. Αναστηλώθηκε το 1960 και την περίοδο 1960-1999, παρουσιάζονταν εκεί θεατρικές παραστάσεις, αλλά σταμάτησαν γιατί υπήρχε κίνδυνος. Το 2022 το μνημείο έγινε και πάλι επισκέψιμο μετά από ένα εικοσαετές έργο συντήρησης και αποκατάστασης του αρχαίου υλικού που επέτρεψε και την αποκατάσταση της γεωμετρίας του θεάτρου. Έτσι, ο εμβληματικός χώρος φιλοξενεί πάλι το Φεστιβάλ Δωδώνης με πλήθος αρχαίων παραστάσεων, συναυλιών και άλλων εκδηλώσεων.

Δίπλα στο θέατρο, βρίσκεται το στάδιο που κατασκευάστηκε μετά την πρώτη καταστροφή του χώρου από τους Αιτωλούς το 219 π.Χ. Είναι από τα λίγα με λίθινα καθίσματα. Εκεί τελούνταν κάθε 4 χρόνια οι γιορτές των Ναϊων που περιλάμβαναν δραματικούς και γυμνικούς αγώνες. Οι ερευνητές θεωρούν ότι στο τέλος του 3^ου αι. π.Χ. έγιναν Πανελλήνιοι, γεγονός που συμπίπτει με τον εξωραϊσμό του θεάτρου.

Ανακαλύπτοντας τον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης στην Ήπειρο/Photo: Shutterstock

Στο Βουλευτήριο και το Πρυτανείο

Περνώντας το θέατρο, θα μπείτε στον ιερό χώρο του συγκροτήματος. Αριστερά βρίσκεται το Βουλευτήριο με τη δωρική του στοά. Εδώ συνεδρίαζαν οι εκπρόσωποι των ηπειρωτικών φυλών, καθώς η Δωδώνη εκτός από ιερό ήταν και πολιτικό κέντρο των Ηπειρωτών. Το Βουλευτήριο μετά τα χρόνια της ακμής φαίνεται ότι είχε και άλλες χρήσεις, αφού βρέθηκαν χιλιάδες όστρακα πορφύρας και μικρά εργαλεία που πιθανολογούν ότι τον 4^ο αι. μ.Χ. υπήρχε εκεί εργαστήριο. Δεξιά σας θα δείτε τα λείψανα του εντυπωσιακού Πρυτανείου, ένα τετράγωνο οικοδόμημα με περιστύλιο που χρονολογείται στις αρχές του 3^ου ή στα τέλη του 4^ου αι. π.Χ. Είναι από τα ελάχιστα της αρχαίας Ελλάδας που έχουν ανακαλυφθεί. Το χρησιμοποιούσαν ως χώρο φιλοξενίας των επισήμων. Στο κέντρο έκαιγε το άσβεστον πυρ και υπήρχαν τα αρχεία της συμμαχίας των ηπειρωτικών φυλών.

Στην Ιερά Οικία

Συνεχίζοντας ανατολικά, περνάτε στο χώρο που ήταν γνωστός ως Άνδηρο των Ναών: εκεί βρίσκονται τα ιερά, υπερυψωμένα από την υπόλοιπη περιοχή. Στα αριστερά θα δείτε το ναό της Αφροδίτης του 4^ου – 3^ου π.Χ. αι., μαζί με λείψανα οικοδομημάτων ρωμαϊκής εποχής. Συνεχίζοντας φτάνετε στο ναό της Θέμιδος ο οποίος μαζί με το ναό της Διώνης (λίγο πιο κάτω) πλαισιώνουν το λαμπρό ιερό-μαντείο του Δία, την κατά τους αρχαιολόγους Ιερά Οικία -όνομα που δόθηκε καθώς το ιερό έμοιαζε με αρχαίο σπίτι. Αυτή περιέκλειε και τη μαντική βελανιδιά. Ο ναός πέρασε από τέσσερις οικοδομικές φάσεις -ο πρώτος μάλιστα προοριζόταν κυρίως για να στεγάσει τα αφιερώματα προς τον θεό.

Δίπλα στο ναό της Διώνης βρίσκονται τα ερείπια της μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5^ου αι. η οποία κτίστηκε με υλικό από τους αρχαίους ναούς. Λίγο ανατολικότερα θα δείτε το ναό του Ηρακλή και την ανατολική πύλη.

Τηλ. αρχαιολογικού χώρου: 26510 82287.