Απαντήσεις για τα νέα επαναστατικά φάρμακα και την κατάχρηση τους παγκοσμίως από τον Αντώνιο Ντακανάλη. Καθηγητή και επικεφαλής Ερευνητή Ψυχιατρικής και ΨυχοθεραπείαςΠανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου,Διευθυντή του Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου Αριστείας για Διατροφικές Διαταραχές, Μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διαταραχών Σίτισης και Πρόσληψης Τροφής
Η παχυσαρκία είναι μια νοσηρή κατάσταση που μαστίζει τα δύο πέμπτα του παγκόσμιου πληθυσμού και σχετίζεται με μειωμένο προσδόκιμο ζωής κατά 5-20 έτη ανάλογα με τη διάρκειά της, την ποσότητα συσσωρευμένου λίπους και την ύπαρξη συνοδών παθήσεων όπως η αρτηριακή υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2. Στην Ελλάδα το φαινόμενο είναι ιδιαίτερο έντονο καθώς εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στους παγκόσμιους πρωταθλητές της παχυσαρκίας ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες. Το 63% των Ελλήνων άνω των 18 είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Για ένα πρόβλημα υγείας που απασχολεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού και έχει λάβει διεθνώς διαστάσεις πανδημίας είναι επόμενο να παρουσιάζονται στην αγορά κατά καιρούς διάφορες λύσεις αδόκιμες ή μη όπως δίαιτες, κρέμες αδυνατίσματος, φάρμακα ακόμα και χειρουργικές επεμβάσεις.
Στην πολυετή ερευνητική, ακαδημαϊκή και κλινική μου ενασχόληση με θέματα διαχείρισης βάρους, πρόσληψης τροφής και διατροφικών διαταραχών έχω δει κάθε είδους “θαυματουργές” θεραπείες να έρχονται και να παρέρχονται στο πέρασμα του χρόνου κυρίως λόγω ανεπιθύμητων παρενεργειών ή/και περιορισμένης αποτελεσματικότητας μακροπρόθεσμα.
Πρόσφατα παρουσιάστηκε στην αγορά μια νέα επαναστατική γενιά φαρμάκων, που βασίζονται στην αυξημένη κατανόηση που έχουμε σήμερα για τις βιολογικές βάσεις της παχυσαρκίας και τους μηχανισμούς που ελέγχουν την όρεξη. Ενώ οι προηγούμενες φαρμακευτικές θεραπείες οδηγούσαν σε απώλεια σωματικού βάρους 5-10%, οι κλινικές δοκιμές αυτής της νέας κατηγορίας ενέσιμων φαρμάκων, που χορηγούνται μία φορά την εβδομάδα και εμπεριέχουν σεμαγλουτίδη, αναφέρουν αρχική απώλεια βάρους 15-20%, ποσοστό που προσεγγίζει αυτό βαριατρικής επέμβασης, μια εξειδίκευση της χειρουργικής που ασχολείται με την καταπολέμηση της παχυσαρκίας!
Τα φάρμακα που αλλάζουν το παιχνίδι στην απώλεια βάρους
Τα Ozempic και Wegovy είναι οι εμπορικές ονομασίες των φαρμάκων που περιέχουν την ίδια δραστική ουσία, τη σεμαγλουτίδη. Ο πρωταρχικός σκοπός του Ozempic είναι η θεραπεία του διαβήτη, αν και χρησιμοποιείται «ανεπισήμως» και «καταχρηστικώς» για την απώλεια βάρους, εν μέρει και λόγω της έλλειψης του Wegovy που εμπεριέχει υψηλότερη δόση σεμαγλουτίδης και εγκρίθηκε μεταγενέστερα από το Αμερικάνικο Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων για απώλεια βάρους στους παχύσαρκους. Η ζήτηση είναι τόσο μεγάλη που εκτιμάται ότι η νέα κατηγορία αυτή φαρμάκων θα φτάσει και ίσως ξεπεράσει την αξία της σημερινής αγοράς των φαρμάκων για τον καρκίνο.
Παχύσαρκοι ασθενείς με διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά μας εξιστορούν ενθουσιασμένοι πως πέρα των ήπιων παρενεργειών π.χ. ναυτία, γαστρεντερικές διαταραχές, η σεμαγλουτίδη άλλαξε γρήγορα τη σχέση τους με το φαγητό, μειώνοντας την πείνα αλλά και τις λιγούρες τους. Ακούγεται επαναστατικό, σωστά; Ενδεχομένως ναι αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου!
Να μη ξεχνάμε ότι η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο με αίτια βιολογικά, ψυχολογικά, συμπεριλαμβανομένου του χρόνιου στρες, κοινωνικοoικονομικά όπως η εύκολη πρόσβαση σε τρόφιμα υψηλής ενεργειακής πυκνότητας και η καθιστική ζωή. Τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά αλλά αντιμετωπίζουν μόνο μία από τις πολλές και σύνθετες αιτίες της παχυσαρκίας. Όταν τρώμε, το σώμα μας απελευθερώνει «ορμόνες κορεσμού» για να μας κάνει να νιώθουμε χορτάτοι. Στα άτομα με παχυσαρκία αυτό δε συμβαίνει πάντα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη πείνα και υπερβολική πρόσληψη τροφής.
Ο παρατεταμένος περιορισμός της τροφής, γνωστός και ως δίαιτα, κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι με παχυσαρκία έχουν επιχειρήσει κατά καιρούς, μπορεί να αποδυναμώσει περαιτέρω αυτή την απόκριση των ορμονών κορεσμού. Το Ozempic/Wegovy εμπεριέχει την ορμόνη κορεσμού GLP-1, η οποία παρεμβαίνει εκεί όπου οι ορμόνες του σώματος μπορεί να έχουν αποτύχει, ενισχύοντας την αίσθηση κορεσμού. Με άλλα λόγια, εκτός από τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα, το GLP-1 μας κάνει να αισθανόμαστε χορτάτοι μετά το φαγητό, αφού επιβραδύνει τη γαστρική κένωση, στέλνοντας σήματα πληρότητας στο «κέντρο σίτισης» του εγκεφάλου (υποθάλαμο), αποτρέποντας έτσι την υπερκατανάλωση τροφής και συντελώντας στη μείωση του βάρους.
Παραμένουν όμως τα αποτελέσματα όταν διακοπεί η χρήση του σκευάσματος;
Σύμφωνα με εμπεριστατωμένες επιστημονικές μελέτες αλλά και εξιστορήσεις ασθενών, όσοι σταματούν να παίρνουν το Ozempic/Wegovy ανακτούν μέσα σε ένα χρόνο μέχρι και τα δύο τρίτα του βάρους που είχαν χάσει. Από την κλινική μας εμπειρία γνωρίζουμε ότι η αυτοεκτίμηση και η εικόνα του σώματος των ανθρώπων που ανακτούν το σωματικό βάρος κλονίζονται, γεννιούνται ενοχές, απογοήτευση, ντροπή που συχνά πυροδοτούν υπερφαγικά επεισόδια στην προσπάθειά να καταστείλουν τα αρνητικά συναισθήματα, συντηρώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο. Για αυτό είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η πρόσληψη τροφής, δε σχετίζεται μόνο με την αίσθηση κορεσμού και την ικανοποίηση της βιολογικής πείνας, στα οποία το Ozempic/Wegovy μπορεί να επιδράσει αλλά και με την ανάγκη του ατόμου να διαχειριστεί τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει. Άνθρωποι που χρησιμοποιούν το φαγητό ως “συναισθηματική” τροφή και ως μηχανισμό αντιμετώπισης στρες, θα χρειαστούν ψυχοθεραπευτική υποστήριξη για να βρουν νέους λειτουργικούς τρόπους να αντιμετωπίσουν το άγχος και να διαχειρίζονται τα δυσάρεστα συναισθήματα και τις αρνητικές σκέψεις τους.
Ενδεχομένως ορισμένοι ασθενείς με παχυσαρκία μπορεί να χρειάζονται σκευάσματα όπως το Wegovy για μια ζωή, όπως ακριβώς σε ορισμένους ανθρώπους συνταγογραφούνται φάρμακα για τη θεραπεία της υψηλής αρτηριακής πίεσης ή της υψηλής χοληστερόλης επ’ αόριστον.
Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σεμαγλουτίδη είναι ένα σημαντικό εργαλείο στη διαχείριση της παχυσαρκίας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένα φάρμακο μεμονωμένα δεν είναι ποτέ η απάντηση σε ένα σύνθετο φαινόμενο. Το φάρμακο ρυθμίζει μια βιολογική λειτουργία αλλά δεν εξασφαλίζει διάγνωση, θεραπεία και την απαραίτητη ψυχολογική υποστήριξη για τυχόν συνυπάρχουσες ή υποβόσκουσες διατροφικές διαταραχές όπως π.χ. η βουλιμία και η αδηφαγική διαταραχή.
Επιπλέον, η δραστική απώλεια βάρους μπορεί να έχει απρόβλεπτες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα από κλινικές μελέτες ότι σχεδόν ένα στα πέντε άτομα που υποβάλλονται σε βαριατρική χειρουργική, μια εξειδίκευση της χειρουργικής που ασχολείται με την καταπολέμηση της παχυσαρκίας, εμφανίζει κατάθλιψη.
Εξάλλου η χρήση του φαρμάκου έχει αντενδείξεις και δε συστήνεται για άτομα με διάφορες παθήσεις όπως ιστορικό μυελώδους καρκίνου του θυρεοειδούς, παγκρεατίτιδα κτλ. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο το φάρμακο να λαμβάνεται πάντα υπό ιατρική παρακολούθηση και στα πλαίσια ευρύτερου θεραπευτικού προγράμματος αφού ληφθεί πλήρες ιατρικό ιστορικό. Μπορεί να δράσει σαν ωρολογιακή βόμβα σε συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών, όπως σε εκείνους που πάσχουν από ανορεξία, και αυτό με ανησυχεί. Επίσης το φάρμακο δε συνιστάται για ασθενείς που έχουν κάνει απόπειρες αυτοκτονίας, έχουν ενεργό αυτοκτονικό ιδεασμό και ιστορικό κατάθλιψης. Δυστυχώς, αντιμετωπίσαμε κάποιους ασθενείς που από ντροπή ή από άγνοια απέκρυψαν το ψυχιατρικό τους ιστορικό, πήραν το φάρμακο με δυσμενείς συνέπειες.
H σεμαγλουτίδη προκαλεί φρενίτιδα και έχει γίνει η νέα επικίνδυνη τάση παγκοσμίως
Στη φετινή λαμπρή τελετή απονομής των βραβείων Όσκαρ, ο οικοδεσπότης Τζίμι Κίμελ αποκάλυψε στην οικουμένη με εύσχημο και εύστοχο τρόπο το χολιγουντιανό κρυφό αλλά ευρέως διαδεδομένο υπερόπλο που βάζει γρήγορα και εύκολα τέλος στα περιττά κιλά, ένα αντιδιαβητικό φάρμακο που περιέχει τη δραστική ουσία σεμαγλουτίδη: «Ολοι μέσα σε αυτήν την αίθουσα δείχνουν υπέροχοι, τόσο που δε μπορώ παρά να αναρωτηθώ: Μήπως το Ozempic είναι κατάλληλο και για μένα;»
Σιγά σιγά το μυστικό εξαπλώθηκε. Στο google η λέξη “Ozempic” απογειώθηκε και η ζήτηση εκτοξεύτηκε στην παγκόσμια αγορά. Η φήμη του έφτασε και στο φαρμακείο του ορεινού χωριού που μεγάλωσα στην Κρήτη. Και εκεί, όπως και σε αρκετά άλλα φαρμακεία της πατρίδας μας, η έλλειψη του συγκεκριμένου φαρμάκου είναι μεγάλη, αφού κόσμος και κοσμάκης τρέχει να το πάρει «καταχρηστικώς» μήπως και χάσει κανένα δράμι, στερώντας το από όσους το χρειάζονται πραγματικά. Ομολογουμένως, κάτι τέτοιο δε ζήσαμε ούτε στο ντεμπούτο του θρυλικού Viagra στην αγορά !
Όσοι δε βρίσκουν το Ozempic, καταφεύγουν στο Wegovy, ένα σκεύασμα που όπως προείπαμε περιέχει επίσης σεμαγλουτίδη, δηλαδή την ίδια δραστική ουσία με το Ozempic. Ιnfluencers και μεγιστάνες όπως ο Elon Musk μίλησαν μάλιστα δημοσίως για τη «θαυματουργική» εμπειρία απώλειας βάρους που έζησαν παίρνοντας τα εν λόγω σκευάσματα.
Σε μια κοινωνία που εξιδανικεύει το τέλειο σώμα και ενισχύει την επιθυμία απώλειας βάρους είναι εύκολο ο κόσμος να αποκτήσει εμμονή με το σωματικό του βάρος και τις τροφές που καταναλώνει. Άλλωστε οπουδήποτε και αν ψάξει κανείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα βρεις συμβουλές και κατά καιρούς διάφορες λύσεις αδόκιμες ή μη όπως δίαιτες, κρέμες αδυνατίσματος, φάρμακα ακόμα και χειρουργικές επεμβάσεις.
Όμως αυτό που συμβαίνει με το Ozempic/Wegovy δεν έχει προηγούμενο. Μόνο τα hashtags των εν λόγω σκευασμάτων συγκεντρώνουν δισεκατομμύρια προβολές στο TikTok, το οποίο πολλάκις προπαγανδίζει επικίνδυνες τάσεις για το τέλειο σώμα επηρεάζοντας αρνητικά όσους είναι ψυχολογικά ευάλωτοι και δυσαρεστημένοι με το βάρος και το σχήμα του σώματος τους.
Καθώς τα νέα σκευάσματα σεμαγλουτίδης γίνονται όλο και πιο δημοφιλή, είμαι πεπεισμένος ότι οι άνθρωποι δυστυχώς θα τα αναζητούν για να προσαρμόσουν το βάρος τους στα μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς παρά ως ένα χρήσιμο εργαλείο για την καταπολέμηση μιας σοβαρής νόσου.
Διεθνείς επιτροπές που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε θέματα υγείας όπως το National Institute for Health and Care Excellence του Ηνωμένου Βασιλείου συνιστούν τη συνταγογράφηση του Wegovy, που είναι το μόνο εγκεκριμένο σκεύασμα για απώλεια βάρους, σε ενήλικους με ένα τουλάχιστον πρόβλημα υγείας που οφείλεται στην παχυσαρκία π.χ. διαβήτη, αρτηριακή υπέρταση κ.λ.π. και δείκτη μάζας σώματος μεγαλύτερο του 35. Ενδεικτικά αναφέρω ότι μία μέση γυναίκα που έχει ύψος 1.65 μέτρα θα μπορούσε να πάρει το φάρμακο όταν ζυγίζει πάνω από 95 κιλά. Για να αποφευχθούν παρερμηνείες, υπογραμμίζω ότι για γυναίκες αυτού του ύψους, φυσιολογικό θεωρείται το βάρος από 54 έως 68 κιλά, που αντιστοιχεί σε δείκτη μάζας σώματος από 20 έως 25. Είναι σαφές ότι η σεμαγλουτίδη δε συστήνεται για να χάσουμε τα λίγα κιλά που πήραμε στις γιορτές ή για να αποκτήσουμε τη σιλουέτα που ονειρευόμαστε πριν την παραλία. Εξάλλου είναι πολύ ακριβό για τέτοια χρήση.
Για παράδειγμα στην Αμερική το μηνιαίο κόστος για τα σκευάσματα σεμαγλουτίδης υπερβαίνει τα 1.000 δολάρια! Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν άνθρωποι που καταφέρουν να πάρουν «ανεπισήμως» και «καταχρηστικώς» το περιβόητο Ozempic ή Wegovy, στερώντας τα από εκείνους που τα χρειάζονται πραγματικά καθόσον η παραγωγή του φαρμάκου δεν μπορεί για την ώρα να καλύψει την αυξημένη ζήτηση. Γνωρίζω περιπτώσεις ανθρώπων που έχασαν τα παραπανίσια κιλά τους χρησιμοποιώντας τα εν λόγω σκευάσματα που αγόρασαν σε μη αξιόπιστες πηγές, όπως το διαδίκτυο, με μεγάλο κίνδυνο για τη υγεία τους. Όταν σταμάτησαν να τα παίρνουν, η πείνα και οι λιγούρες επέστρεφαν σφοδρότερες και ανάκτησαν μέσα σε ένα χρόνο μέχρι και το 95% του βάρους που είχαν χάσει.
Βρέθηκε όντως η λύση για την παχυσαρκία;
Αναμφισβήτητα, σήμερα είμαστε καλύτερα εφοδιασμένοι για τη διαχείριση της παχυσαρκίας, φαινόμενο ιδιαίτερο έντονο και στην πατρίδα μας. Δεν έχει όμως ακόμα βρεθεί η οριστική της θεραπεία. Οι επαγγελματίες υγείας χρειάζονται εκπαίδευση σε θέματα διαχείρισης βάρους, πρόσληψης τροφής και γενικότερα διαταραγμένων διατροφικών συμπεριφορών ενώ παράλληλα απαιτούνται επενδύσεις σε εξιδεικευμένες υπηρεσίες υγείας για την αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας μέσα στην κοινότητα. Όσο για τα νέα φάρμακα, που σύμφωνα με κλινικές δοκιμές αδυνατίζουν αλλά μόνο για όσο τα παίρνεις, σίγουρα θα ωφελήσουν κάποιους, δεν είναι όμως η λύση για όλους. Και ενδεχομένως ορισμένοι ασθενείς με παχυσαρκία μπορεί να χρειάζονται σκευάσματα όπως το Wegovy για μια ζωή, όπως ακριβώς σε ορισμένους ανθρώπους συνταγογραφούνται φάρμακα για τη θεραπεία της υψηλής αρτηριακής πίεσης επ’ αόριστον.
Κανένα φάρμακο όμως για την παχυσαρκία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα πολυπαραγοντικά της αίτια, ούτε μπορεί να αντιμετωπίσει τη φτώχια, τις δομικές ανισότητες στα συστήματα υγείας και τα ζητήματα ψυχικής υγείας που συντελούν στην παχυσαρκία. Η αντιμετώπιση της για να είναι αποτελεσματική σε βάθος χρόνου, πρέπει να είναι πολύπλευρη. Τα φάρμακα αποτελούν ένα μόνο μέρος του ευρύτερου και εξατομικευμένου προγράμματος που πρέπει να ακολουθούν οι άνθρωποι που πρέπει να χάσουν βάρος. Στο πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνεται απαραίτητα η αξιολόγηση της σωματικής και ψυχικής υγείας του ενδιαφερομένου, συμβουλές σχετικά με τη διατροφή και τη διατροφική συμπεριφορά, σωματική δραστηριότητα και βέβαια ψυχολογική υποστήριξη για τις αλλαγές στην συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής.
Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου, το 2022 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους στην Ευρώπη για θέματα υπερφαγίας. Διευθύνει το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για Διατροφικές Διαταραχές, το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής και πολλά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με διεθνή πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Harvard και Oxford.
Έχει πλούσιο κλινικό και επιστημονικό έργο, για το οποίο έχει τιμηθεί με > 45 διεθνή βραβεία. Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Ψυχικής Υγείας και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διαταραχών Σίτισης και Πρόσληψης Τροφής καθώς επίσης και διεθνών επιτροπών που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε ζητήματα ψυχικής υγείας και θέματα διαχείρισης βάρους. Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα, συμμετέχει σε ανθρωπιστικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής πανεθνικών εκστρατειών για την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου.
Διαβάστε περισσότερα:
Ο Γιώργος Ιωαννίδης στο M&L: «Ανάσταση σημαίνει ανάταση της στάσης του ατόμου μέσα στον χρόνο»
